"Trông mặt mà bắt h́nh dong
Con lợn có béo th́ ḷng mới ngon" (CA DAO)
Am hiểu tính khí của người hay của ta là việc không phải dễ v́ mỗi cá nhân là mọt vũ trụ huyền bí , đặc biệt , duy nhất. Có những tính khí đặ biệt cấu tạo bởi nhiều yếu tố phức tạp như di truyền dân tộc và huyết tộc, như ảnh hưởng của đẳng cấp , địa phương , thời đại, hoàn cảnh v.v….
Không có tính khí nào giống như tính khí nào. Tính khí của một cá nhân ở tuổi trưởng thành cũng khác nhiều với tính khí của một cá nhân ấy lúc lăo thành. Tính khí không có tính bất di bất dịch. Nó thay đổi , tiến thoái và biến hóa theo biết bao nhiêu yếu tố cấu thành nó và những yếu tố này không đứng trụ trong một con người mà rất thay đổi. Ư chí cũng tùy thuộc vào ư chí rất nhiều. Tính khí chỉ là những xu hướng về điều thiện hay điều ác trong khi ư chí có thể làm cho tính khí biến cải thành cái mà những nhà tâm lư học gọi là tính nết. Hơn nữa tính khí bởi là những xu hướng tâm lư nằm trong cá nhân nên dù được ư chí hay giáo dục biến cải vẫn giữ được bản sắc một phần ít nhiều . Vốn học giúp con người đặt định lư tưởng luân lư, lư tưởng cuộc đời , rồi nhắm những lư tưởng ấy người ta luyện tính. Và bởi vốn học không giống nhau , lư tưởng khác nhau, tính nết do đó không cái nào giống cái nào . Đó là chưa nói đến sự phức tạp của tính khí đă tập trung không biết bao nhiêu yếu tố sinh lư, xă hội , tập quán , giáo dục , tôn giáo…mà từ đó thoát thai , trưởng thành . V́ vậy căn cứ vào những nhận xét trên ta có thể nói tính khí của mỗi người rất khó am hiểu.
…..Ngày xưa có nhiều nhà tâm lư học chia tính khí con người theo sự phân chia tính chất. Theo họ tính chất con người có nhiều thứ mà những thứ chính là : đa huyết chất, lâm ba chất , đảm cấp chất , thần kinh chất , đa cơ chất , đa sầu chất. Căn cứ vào những loại tính chất ấy, họ sắp hạng các tính khí.
Ngày nay khoa tâm lư đă phát triển. đa số những nhà tâm lư học ngày nay đă không chia tính khí con người theo cách thức trên nữa bởi lẽ con người không phải chịu ảnh hưởng của khí chất mà thôi mà c̣n chịu ảnh hưởng của nhiều nguyên nhân khác như giáo dục, phong tục, tôn giáo…Song dầu tính khí con người có nguyên căn phức tạp , diễn đạt dưới dưới nhiều h́nh thức khác nhau th́ ta vẫn có thể chia ra làm hai loại chính là : Tính khí hướng nội và Tính khí hướng ngoại.
Không có ai thuần túy hướng nội hay là hoàn toàn thuần túy hướng ngoại, chúng ta chỉ có thể dựa vào sự trội vọt hơn chứ không thể nhắm vào việc phân chia tính khí thuần túy hướng nội hoặc hướng ngoại được. Căn cứ vào hai loại tính khí chánh này chúng ta nhận xét con người xuyên qua những h́nh thức đời sống sinh lư , t́nh cảm , tinh thần , luân lư , xă giao…
TÍNH KHÍ HƯỚNG NỘI
Người có tính khí hướng nội là người lấy “ bản ngă” ḿnh làm trung tâm điểm của đời sống một cách ư thức hoặc vô thức. Họ ưa thích nội quan, sống với cái nôi của ḿnh .
Ta có thể nhận xét họ về các phương diện sau đây :
1 Sinh lư : thuộc hạng đa sầu chất , lâm ba chất , đảm cấp chất , đa cơ chất. Thân thể to con , mập mạp . Mặt nhiều thịt , hồng đỏ hay tái lợt, bệ vệ , thích sạch sẽ.
2 T́nh cảm : Đa cảm. Giàu ái t́nh và thích chinh phục nhiều cơi ḷng . Dễ giận, ưa hờn mát. Đời sống buồn nhiều hơn vui. Thích sống một ḿnh , ngó không , mơ mộng và buồn man mác. Vô tư lự. Nếu không ít t́nh dục th́ có nhiều thái quá, ái t́nh dễ biến thành nhục dục. Tự nhiên đa sầu , bi quan ngó cuộc đời bằng cặp mắt sầu thảm. Ít thấy niềm vui trong cảnh sống xă hội. Đang vui th́ buồn , giận rất dễ dàng . Biết tự chủ là hay nhưng bản thân ít tự chủ được, nhiều khi nổi lôi đ́nh như điên rồi lại vui ngay.
3 Tinh thần: ưa sống nơi thinh lặng để làm việc về phần trí. Viết văn hay. Có óc tổ chức. Làm việc có óc phương pháp hẳn hoi. Hợp lư , khi nói thường lư luận xác đáng . Bộ năo nhiều khi không b́nh yên , hay náo động , bối rối, làm ǵ cũng chuẩn bị một cách thận trọng. Óc phán đoán rất chính xác và đúng. Không nô lệ cho t́nh dục. Thích làm những việc vĩ đại. Giàu óc suy nghĩ , kém óc tưởng tượng. Dễ bị ám thị lôi cuốn mặc dầu lư luận gắt gao. Ưa xây dựng hệ thống tư tưởng , thần học , triết học , khoa học … Óc siêu thực tế. Có óc mâu thuẩn : hay khuyên người mà ḿnh th́ không giữ .
4 Luân lư : Ư chí kém. Không quyết định nhanh chóng . Đa nghi. Có tinh thần chính xác, hay bối rối về các hành động của lương tâm . Làm lỗi hay lưỡng lự. Ích kỷ, tiểu tâm , hay vạch lá t́m sâu kẻ khác. Hay kiêu ngạo, rất dễ bất măn kẻ khác chỉ trích. Không thích người khác sai bảo ḿnh , làm nhỏ hay thay đổi tấm ḷng , thích công kích kẻ cầm quyền trên ḿnh . Tự trọng , tự đắc. Thích lời nói hợp lư , êm dịu. Hay quá lố , không có ư chí dẻo dai. Ít sốt sắng về tôn giáo . Nếu là người đạo th́ hay đa nghi, bối rối về tội lỗi và háo danh.
5 Xă giao : Nói không hoạt bát. Không bặt thiệp , ít nói, không thích tranh biện. Không thích người khác giao thiệp với ḿnh . Hay bắt lư lẽ. Hay e lệ , rụt rè. Hay đỏ mặt lúc nói trước công chúng. Nghiêm nghị . Ít khi cười x̣a. Phong độ khoan thai , chậm răi. Không dễ thương nhiều. Không ưa thích những công việc hoạt động quá. V́ tính bi quan thường làm khổ người chung quanh.
TÍNH KHÍ HƯỚNG NGOẠI.
Người có tính khí hướng ngoại là người ưa diễn xuất bản ngă của ḿnh ra ngoài xă hội. Đời sống t́nh cảm và tư tưởng cũa họ không co rút vào trong cá hân họ như người hướng nội mà trái lại hướng về kẻ xung quanh.
Ta nên nhận xét tính khí của người hướng nội qua các h́nh thức đời sống :
1 Sinh lư : Tính khí là thần kinh chất , đa huyết chất. Thân h́nh ốm, ḿnh dây , vừa người. Dáng điệu lanh lẹ , duyên dáng . Lời nói cử chỉ tự nhiên. Đi rộng bước. Hay nhảy nhót . Thường mạnh khỏe .
2 T́nh cảm : Lạc quan , thường ít lo lắng , sầu buồn. Ít nhạy cảm. Ai khen cũng không thích lắm, ai chê cũng không bận tâm nhiều. Yêu dễ dàng và bỏ người yêu cũng dễ dàng. Hay động ḷng thương người. Ai giỏi thuyết phục th́ lôi cuốn được. Dễ giao thiệp với mọi người. Có thất bại không thấy nản ḷng . Không hay hờn vặt . Rất vui tính , nhẹ dạ. Thường tự chủ được.
3 Tinh thần : Không sợ công chúng . Có tài hùng biện. Óc lư luận không tinh xảo . Ít tranh luận. Không thích học , đọc sách, thích các hoạt động ngoài trời . Có tài chỉ huy quần chúng. Thiếu kiên tâm . Nghèo óc chuyên chú, kỹ lưỡng. Óc tưởng tượng dồi dào . Vâng lời dễ. Ít phản bội . Không thích b́nh phẩm việc người khác. Có óc ỷ lại. Hay bàn tính công việc với nhiều người nhưng có tinh thần bảo thủ. Thường nghe lời người lớn , người trên trước. Thích thể thao. Chiến sỹ cho một chủ nghĩa : nhiệt thành , chịu khó , dẻo dai.
4 Luân lư : Ư chí cương quyết. Bền chí, không thay đổi ư định . Ít thất hứa. Hay sa ngă vào xác thịt song chổi dậy lẹ. Thích làm việc thiện trước mặt mọi người. Sống theo dư luận.
5 Xă giao : Ưa thích nhiều bạn bè, xă giao rộng. Quảng tâm về tiền bạc. Thuờng tươi cười và hay vổ tay, ưa khoe khoang làm tốt.
Quy tắc thực hành : Hăy nội tĩnh rồi tự tu theo một lư tưởng làm người cao đẹp.
NHỮNG NGUYÊN TẮC ĐỂ GÂY THIỆN CẢM
1 - Hăy đối xử với bất luận ai , bất luận lúc nào và bất luận ở đâu bằng gương mặt mỉm cười tươi như hoa nở.
2 - Phong cách , cử chỉ, lời nói , hành vi phải đượm màu sắc tao nhă, cao thượng diễn tả một tâm hồn trong sạch, quân tử.
3 - Thường phô bày những đức tính , công trạng của kẻ khác để ngợi khen và bắt chước.
4 - Thinh lặng được chừng nào hay chừng nấy . T́m sự đại dũng trong sự làm thinh.
5 - Kính trọng người xung quanh ḿnh như trịng ḿnh.
6 - Hăy quên ḿnh trong câu cuyện để thường chú trọng đến kẻ khác.
7 - Lời nói là tấm gương soi giá trị ḿnh . Hăy luôn nói sự thật , phổ truyền sự thật, tranh đấu cho sự thật.
8 - Cần thiết th́ tranh luận và khi tranh luận th́ lo tâm phục ḷng người hơn là cải vặt , cại bừa băi hay căi cộc.
9 - Đối với người chung quanh phải có tinh thần bác ái, hy sinh tư lợi đễ cũng cố công lợi.
10 - Tư tưởng , phán đoán theo đầu óc của ḿnh.
11 - Giữ ǵn lời nói như giữ ngục.Ǵn giữ bí mật cho người khác đă giao cho ḿnh .
12 - Dễ dăi , b́nh dân với mọi người.
13 - Chuyện đâu bỏ đó, hăy trung thành , trung tín trong cuộc xă giao .
14 - Lúc nào cũng tỏ ra ḿnh là người có giáo hóa bằng cách ăn ở lịch sự , bặt thiệp.
15 - Tùy thời mà sống. Hăy thích ứng với xă hội , sống ăn rập với những người giàu lương tri , t́nh nghĩa.
16 - Những tâm đắc của ḿnh hăy để dành sử dụng khi có phận sự giáo dục , viết sách , viết báo trong cuộc giao tiếp hàng ngày, không cách nào cải cách xă hội bằng tự ḿnh thực hiện trước và thực hiện hết những ǵ ḿnh muốn kẻ khác thực hiện để mọi việc trở nên tốt đẹp hơn.
17 - Hăy thế những tiếng xưng hô như tao , mày , bây … bằng những lời ngọt ngào bùi tai người trong khi giao thiệp.
Quy tắc thực hành : Yêu người , vui với người và tôn trọng người khác.
Từ: NGƯỜI DỄ THƯƠNG
Tác giả : HOÀNG XUÂN VIỆT
