Brundisium, ngày 30 tháng 4, năm 58 trước Công Nguyên


Terentia yêu dấu nhất của anh.

Sở dĩ em không hay được tin anh như lẽ ra em phải được, chính là vì anh không thể viết thư cho em hay đọc thư em mà lại không buồn quá sức anh có thể chịu đựng : vì dù rằng lúc nào thì anh cũng hoàn toàn đâu khổ cả, ấy thế mà vào những lúc mềm lòng ấy anh lại càng đặc biệt cảm thấy cái số phận chua xót của mình.

Ôi ! Phải chi anh dửng dưng được với cuộc sống ! Được thế đời chúng ta dù hẳn thoát hết ưu sầu, tất cả cũng không đến nổi bị giầy vò điêu đứng đến như thế này. Tuy nhiên nếu chúng ta có đôi chút hy vọng để lấy lại được ít ra cũng một phần nào những gì chúng ta đã mất, anh chắc rằng anh cũng không dại gì mà đi làm điều ấy. Nhưng nếu số phận hiện tại của chúng ta quả đã vô phương cứu vãn, thì em Terentia yêu dấu của anh à, nếu chúng ta nhất quyết đã bị bỏ rơi do các thần linh mà em đã một lòng thờ phụng, do các người mà anh đã hết dạ tôn phò, thì em hãy cho anh được gặp em càng sớm càng hay để anh còn cái vui được thở dài một lần cuối trong tay em.

Anh đã ở gần nửa tháng tại nơi này với anh bạn Marcus Flaccus. Con người đáng quí này đã không ngại đón tiếp anh với hết cả tình bạn, bất chấp mọi sự trừng phạt nặng nề mà đạo luật bất công kia đã qui định cho những kẻ nào dám chứa chấp anh. Ước gì một ngày kia anh đền đáp được lòng nghĩa hiệp của anh ấy, mà anh sẽ đời đời tri ân.

Anh sắp xuống tầu và dự định qua xứ Macédoine trên đường tới Cyzicum. Và giờ đây, Terentia của anh ơi, với tấm thân điêu linh tiều tụy như thế này, liệu anh có thể yêu cầu em, giữa lúc mà anh biết rằng em đang nặng lòng bối rối vì bao nhiêu lo âu sầu khổ, liệu anh có thể yêu cầu em làm người hiền thê và bạn đồng hành tha hương đồng cảnh với anh chăng ? Hay là anh cứ phải sống xa em ? Anh không biết làm sao có thể chịu đựng cái cảnh ngộ ngang trái đó ; trừ khi là em ở lại La mã để lo liệu cho anh trở về ; nếu quả thật là có hy vọng nào như vậy. Nhưng giả thử tuyệt đối không có một chút hy vọng nào, anh đau lòng mà nghi ngờ như vậy, thì anh van em, em hãy đến với anh, nếu có thể được ; vì ngày nào còn có Terentia bên cạnh thì không bao giờ anh có thể nghĩ rằng đời anh đã hẳn là tàn. Nhưng còn con gái yêu quý của chúng ta thì sẽ quyết định ra sao ? Đó là một vấn đề mà hai mẹ con phải tự suy xét lấy ; vì, về phần anh, quả thật anh hoàn toàn bối rối, không còn biết khuyên nhủ gì nữa. Nhưng dù sao em cũng đừng làm gì khả dĩ phương hại đến hạnh phúc gia đình của nó, hay là gây phiền lụy đến thanh danh của nó với thiên hạ. Về phần con trai chúng ta, ít nhất em cũng đừng làm cho anh mất nguồn an ủi được ôm ấp nó mãi mãi trong tay. Nhưng anh phải tạm dừng bút : nước mắt anh cứ trào ra, không sao viết tiếp được nữa...

Chiến sĩ La Mã

___________________________________________________________

Người viết những dòng chữ này đã sinh tại một nơi hiện giờ là Arpino, nước Ý, ngày mồng 3 tháng Giêng năm 106 trước Công Nguyên. Tên thật của ông là Marcus Tullius Cicero, nhưng thế giới quen gọi là Cicero. Nhà hùng biện trứ danh này, kiêm triết gia và chính khách, viết những dòng này cho vợ là Terentia trong khi phải lưu vong biệt xứ, vì đã khiến cho những bộ hạ của Catiline bị xử tử. Ông vừa rời khỏi La mã, thì Clodius ban bố đạo luật trong đó có khoản qui định rằng "không ai được âm mưu chứa chấp hay tiếp đón đương sự, nếu không sẽ bị tử hình ". Năm sau ông được Pompey triệu về. Nhưng rốt cuộc ông bị ám sát tại Formia ngày 7 tháng 12 năm 43 trước Công Nguyên.