Bác Sĩ Khang

25 tháng 11(1967)


Em có biết không, rất nhiều lần chị thầm ước ao được trở về Sài Gòn, nhưng không phải là Sài Gòn mà chị đã biết trong cuộc tấn công hồi Tết và sau đó vào tháng Hai và tháng Ba năm 1968. Mà là Sài Gòn của chuyến đi đầu tiên, em có hiểu không. Tôi mơ được thấy, được nhìn thấy những cây cọ xanh, những con đường đông đúc với những chiếc nón lá, những chiếc xe tải quân sự, những chiếc xích lô, cái nóng nực ghê gớm làm cho ta phải ngủ quên đi trong một trạng thái huyền ảo, nhẹ bỗng và rồi bừng tỉnh dậy một cách khỏe khoắn. Sài Gòn đã đi sâu vào sự sống của tôi một cách như một lưỡi dao cắm sâu.Có lẽ bởi vì từng giờ phải đối phó với cái chết, nên mỗi một đồ vật, mọi tình cảm đều trở nên quý giá, và thức ăn thì trở nên ngon hơn, tình bạn thắm thiết hơn, tình yêu trở nên sâu sắc hơn, đã vui vẻ càng vui vẻ hơn. Nhưng giờ đây: cái mà tôi không sao quên được ngay cả trong giấc mơ nó vẫn đưa tôi đến đó, đó là cái mà tôi vẫn nhớ như in khi mà tôi từ Đắc Tô trở về. Tôi đã thường tìm hiểu tại sao cái đêm hôm đó vẫn bình thường như không có chuyện gì đặc biệt xảy ra. Về đến khách sạn tôi cởi bỏ bộ đồng phục, tắm táp rồi leo lên giường và ngủ thiếp ngay lập tức, một phần tôi cảm thấy dễ chịu vì đang ở một nơi khá an toàn, tắm trong bồn tắm khá rộng rãi, nghỉ ngơi thư giãn giữa hai tấm ga trải giường sạch sẽ, nhưng có một cái gì đó đang xảy ra; chính là cái ảo giác cởi bỏ đồng phục và vứt quẳng nó đi. Tôi vẫn như còn nhìn thấy nó trên mặt đất ẩm ướt, hôi thối, bẩn thỉu. Và vẫn còn có cảm giác vui sướng khi cởi bỏ được nó ra. Tưởng chừng như cởi bỏ được cái áo, cái quần đó tôi đã trút bỏ luôn được sự ghê tởm, sợ hãi, nỗi đau đớn. Tiếp sau đó tôi lại có thể mặc nó lại thêm nhiều lần nữa. Và cũng lại chỉ bấy nhiêu lần tôi sẽ lại cởi bỏ nó đi với sự căm ghét. Cái cảm giác đó tôi sẽ không bao giờ có lại nữa, và sự tin tưởng chắc chắn rằng cần vứt bỏ những bộ quân phục đó, rằng cái xấu xa của thế giới hầu như do những bộ quân phục gây ra.
Và rồi những ngày tiếp theo sau cái đêm hôm đó: cả những ngày đó đã làm cho tôi thấy nuối tiếc.Những cuộc khủng bố trong những tháng trước đó làm căng thẳng trong thành phố thì đã chấm dứt, những cuộc chiến trong những tháng sau đó mà đã biến thành phố thành bãi chiến trường thì vẫn chưa bắt đầu : thời kỳ đó đi trên đường không phải sợ bị trúng đạn hoặc tung xác lên không vì trúng mìn Clymore. Nếu người nào không nghèo thì cuộc sống trôi qua một cách bình thường. Hàng sáng chủ nhật nhiều người đi trượt ván lướt trên sông hay trên các con kênh, và chiều chủ nhật họ đi đến trường đua ngựa xem các cuộc đua. Ban ngày người ta có thể ngồi ăn bên cạnh bể bơi của câu lạc bộ hàng hải còn chiều tối họ có thể ăn bữa tối tại các tiệm ăn bởi vì lệnh giới nghiêm bắt đầu rất muộn. Các tiệm ăn đưa ra những món ăn tuyệt hảo và đầy ắp, vài tiệm lại có cả ban nhạc sống. Rồi có cả những sàn nhảy, câu lạc bộ buổi tối: từ cửa sổ phòng khách sạn của tôi trên đường Tự Do, tên đường cũ là Catinat, có thể nhìn thấy những ánh đèn nê ông nhấp nháy từ lúc hoàng hôn, và trong bóng tối trên vỉa hè đông kín người qua lại, vui vẻ vô tư, những cặp tình nhân dạo chơi, những cô điếm với bộ váy ngắn cũn cỡn, những người nước ngoài, những anh cò mồi. Cũng đúng đến độ nửa đêm, đường Tự Do tắt hết đèn: các vỉa hè vắng tanh và thay vào đó là sự im lặng bao trùm thỉnh thoảng bị khuấy động bởi tiếng xe gíp của lính cảnh sát quân sự hoặc tiếng ì ầm của một trận ném bom nào đó ở xa. Thế nhưng tới sáng tất cả lại bắt đầu như không có chuyện gì xảy ra, thậm chí, nói thì không thể tin được, tôi đã từng đi qua những tiệm kim hoàn đầy ắp vàng bạc, ngà voi, những tiệm may chỉ trong vòng hai mươi tư tiếng đồng hồ đã hoàn tất một bộ đồ may theo kích thước, những tiệm cắt tóc từng được trang bị với đầy đủ các loại mỹ phẩm. Và không hề có một hơi hướng nào của cánh tả. Và rồi đám tang người Việt quả là một cuộc diễu hành có màu sắc nhất trên thế giới. Chiếc quan tài được chở trên một chiếc xe kéo được trang trí những ngôi sao và những con rồng theo hàng thẳng, thân quyến của người chết mặc đồ trắng đi theo chiếc xe họ không khóc lớn. Vài tiếng trống gõ đưa tiễn người chết và cũng là để xua đuổi những linh hồn tà ác. Đám tang còn như một đám rước lễ phục trang, còn thảm kịch của chiến tranh thì dường như người ta không còn để ý tới. Bởi vì thảm kịch này được che lấp trong tim của một dân tộc bị xúc phạm, được khóa kín trong những trại giam, nơi người ta tra tấn và giết những người Việt cộng, để quen biết những con người như Nguyễn Văn Sâm, một người khủng bố, cần phải vào tận những nhà tù ấy để gặp anh ta tận mắt, để sờ tận tay. Và sau đó là sự mở đầu cho tình bạn đẹp đẽ của tôi với François: thậm chí điều này cũng thuộc vào sự nuối tiếc của một Sài Gòn xưa. Thực tế là sau chuyến đi Đắc Tô, tôi đã thực sự vượt qua được những móc xích của tính cách bất thường của anh ta vì tư tưởng tự do của anh ta đã chinh phục tôi: sự thông hiểu lẫn nhau đã trở nên càng mật thiết và hữu ích. Chuyến đi vào địa ngục như của tôi thì anh ta đã thực hiện, không chỉ ở Việt Nam mà trong suốt cả cuộc chiến tranh tại Triều Tiên, anh ta đã đi tìm hiểu về con người trong chiến tranh từ trước tôi. Những trăn trở dữ dội trong tôi thì trong anh ta cũng cùng một mức độ ngang nhau. Thế vẫn chưa đủ, ở Sài Gòn không một cánh cửa nào khép kín đối với anh ta, không một phản ứng từ chối nào với anh ta, đồng thời anh ta cũng sẵn lòng một cách rộng rãi như thế với bất kỳ ai có nhu cầu. Như vậy tôi đã thường xuyên đến tìm gặp anh ta tại văn phòng ở đường Pasteur. Khi thì xin anh ta một lời khuyên, khi thì nhờ giúp đỡ, khi thì tìm một nguồn an ủi trong những khi tôi cảm thấy lạc lõng chơ vơ. Tuy vậy trong thời gian đó anh ta đứng bên rìa cuộc tìm kiếm của tôi, điều chắc chắn là anh ta đã chỉ đạo hướng đi của nó, để rồi dần dần anh ta trở nên người đưa đường dẫn lối tới sự hiểu biết tốt đẹp.

25 tháng 11( 1967)
Rõ ràng có một cái gì đó khủng khiếp không kém một trận thảm sát trên đồi hay một cái chết, đó là sự suy sụp tinh thần xóa bỏ mọi niềm tin, mọi niềm hy vọng: một sự im lặng ngấm ngầm mà ta có thể cảm nhận thấy khi trò chuyện với một số người Việt ở Sài Gòn. Sự chờ đợi mòn mỏi của một điều mà họ đã chưa hề được có: hòa bình, niềm hy vọng này đã bị sụp đổ và họ cảm thấy khó mà gieo được những ước mơ, những điều tốt đẹp, và nếu như ai đó tỏ vẻ ngạc nhiên về việc này thì họ phản ứng theo một cách đồng điệu như những người ở Đắc Tô: “Nếu như một lúc này một phát đạn bắn tôi, tôi mong rằng nó rơi vào anh chứ không vào tôi”. “Để tôi yên, tôi bất cần gì nữa, tôi bất cần đến cả chết ”.
Hôm nay tôi làm quen với bác sĩ Khan, một người Việt hai mươi sáu tuổi, làm việc tại Phòng cấp cứu. Tôi quen anh ta khi đi khám chứng viêm họng mà tôi mắc phải khi còn ở khu căn cứ. Vừa khám anh ta vừa nói: “Chị là người bệnh đầu tiên trong sáu ngày đến khám mà không bị thủng vì súng bắn hoặc trong cơn hôn mê vì tự tử. Ở Sài Gòn người ta không làm gì khác ngoài việc tự vẫn: thuốc độc, thuốc ngủ, thắt cổ. Trong vòng hai mươi tư tiếng đồng hồ, người ta đưa đến đây mười tám ca tự tử. Tôi chỉ cứu sống được hai người”. Sau đó anh ta mời tôi và cả Moroldo đi ăn tối, anh ta chọn một tiệm ăn bên kia cầu, chiếc cầu mà Việt cộng đã phá đổ trong một cuộc viếng thăm của Mc Namara: giờ đây chiếc cầu được xây lại bằng trụ sắt. Thức ăn rất ngon: yến sào, cua hấp, giá đỗ. Tiệm ăn thuộc loại nhà hàng nổi trên sông, ở phía trước là một khu rừng đầy Việt cộng, nó có vẻ không an toàn cho lắm. Máy bay bay rà rà sát không ngừng bên trên, thỉnh thoảng vài phát pháo sáng rơi xuống, những chiếc xe đi tuần tra bắn liên hồi không hề ngừng, ngồi ăn mà biết đâu có thể một viên đạn rơi trúng vào đĩa.
Bác sĩ Khang”, cuối cùng thì Moroldo cũng lên tiếng - chúng ta có thể chọn một chỗ nào an toàn hơn không ?.
Khang co dúm vai lại:
Tôi đã thành quen rồi. Tôi không thấy gì khác từ khi tôi ra đời. Tôi sinh ra từ cái chết và cái gọi là hòa bình mà các anh chị nói nhiều đến tôi cũngkhông biết là cái gì nữa.
Anh có thể tưởng tượng được nó, bác sĩ Khang.
Không, mọi người thấy đấy, khi bùng nổ chiến tranh ở Israel, đọc những tờ báo của các người đã gây cho tôi một cảm giác lạ lùng. Tôi không hiểu tại sao mọi người phản ứng nhiều như vậy. Đối với tôi Israel là một nước đã trở lại trong sự bình thường của họ, có nghĩa là trở lại chiến tranh.
Còn sự tự do ? Anh có thể tưởng tượng nó được không ? bác sĩ Khang ?
Không, tôi đã đọc sách viết về nó của Pascal và Sartre. Nhưng tôi không biết nó là gì. Nó là gì ?
Thế là tôi hỏi anh ta đứng về phía nào, về phía Việt cộng hay về phía người Mỹ, và câu trả lời bất ngờ của anh ta được đưa ra.
Chả về phía nào hết: các người đã đọc Cemas chứ ? Tôi c ó cảm giác như tôi là Người nước ngoài. Tôi thấy dửng dưng với tất cả, và lạnh lùng nữa. Tôi chứng kiến cuộc chiến tranh mà không hề lên án nó, tôi chứng kiến nó như nhìn một cơn dông kéo dài mãi mãi và chẳng có ích gì chống lại nó. Giống như dân Bắc cực nhìn tuyết là chuyện bình thường ở nơi họ sống.
Bác sĩ Khang, thế nhưng họ cắt đầu cả Người nước ngoài.
Thậm chí tôi cũng dửng dưng về cả vấn đề này. Cái chết, chị có biết, nó có một giá trị tương ứng. Khi mà có ít người chết đó là điều để quan tâm. Khi mà có quá nhiều cái chết, nó không còn là một vấn đề nữa. Nếu một chú bé bị xe kẹt chết ở Roma hay ở Paris, tất cả đều khóc trước sự bất hạnh to lớn ấy. Còn nếu hàng trăm trẻ em bị chết ở đây, trong cùng một lúc do bị bom hay trúng mìn, họ chỉ thấy một chút thương hại. Cái thì nhiều, cái thì ít, chẳng có gì phải quan tâm ? Người ta nhìn nó như nhìn những xác chết của người Do Thái ở Đức. Ở bệnh viện nếu một người bị bệnh rất nặng, đưa đến tôi cũng chẳng tìm cách cứu người ấy. Tôi cho anh ta một ít thuốc ngủ và kệ cho anh ta chờ chết.
Không thể để cho mình bất lực như vậy được.
Về phần tôi, đó không phải là môt sự bất lực, đó là sự im lặng. Tôi sẽ chịu im lặng cho đến phút chót. Tôi sẽ chỉ còn nghĩ: cho đến hôm nay tôi vẫn còn nguyên vẹn. Đó là suy nghĩ của rất nhiều người ở Việt Nam. Sự đau khổ đối với chúng tôi là lẽ hiển nhiên, chúng tôi không còn căm giận trước nỗi đau khổ: chúng tôi tìm cách sống sót, thế là đủ. Chúng tôi đi nhảy, chúng tôi tổ chức lễ hội, ai chết người ấy thiệt. Chị có hiểu không ?
Không, tôi không hiểu.
Không, chị không thể hiểu được. Chị đến đây với quan điểm phương Tây, với giáo dục nhân văn: tất cả mọi người đều như nhau, cuộc sống là tươi đẹp và không được để cho mình bị giết vv... Nói tầm phào, chuyện vớ vẩn. Ở đây không có chuyện ấy. Chị thân mến ạ, bởi vì ở đây, người ta ăn cơm chứ không ăn bánh mì. Ở đây lý lẽ không có nghĩa là chính xác. Ở đây cuộc sống và cái chết đều như nhau. Chết, sống tùy thuộc vào tôi ? Vào khả năng làm bác sĩ khoa học của tôi. Và nếu tùy thuộc vào tôi, vào khả năng bác sĩ khoa học của tôi, mà một người Đức có tên là Karl Marx đã viết một cuốn sách, mà giờ đây từ cuốn sách ấy sinh ra một cuộc chiến tranh về quan điểm phát động từ những người không biết chữ ?
Anh đang nói rằng lỗi là tại Karl Marx ?
Không hơn gì về cả cuộc bàn luận của chúng ta về Dân chủ Tự do. Chị đừng hỏi tôi đứng về phía nào: tôi không thể, tôi không muốn. Tôi thấy đất nước tôi như một người bị bệnh do ai đó truyền nhiễm cho. Thế nhưng đành rằng không phải tôi sẽ là người chữa khỏi căn bệnh đó. Có lẽ chẳng bao giờ khỏi. Tôi cũng không cần biết ai là người truyền cho cái bệnh ấy.
Anh ta vừa nói chuyện vừa ăn một cách háo hức, lộn xộn. Chúng tôi cũng ăn. Những tiếng súng bắn không còn làm chúng tôi khó chịu nữa, cả pháo sáng cũng vậy. Chợt một lúc Moroldo nói: “Tuy vậy cứ như là đang ở Napoli trong ngày lễ của Piedigrotta”. Và chỉ có một lúc rợn người, một cảm giác rờn rợn, khi mà một viên đạn rơi trên sông cách chúng tôi vài mét. Pắc ! Giống như một viên sỏi. Ngó đầu ra khỏi lan can tầu, tôi cúi gập người xuống nhìn. Trên mặt nước tỏa gờn gợn những vòng tròn lăn tăn. Nếu như bác sĩ Khang nói có lý ? Một người bị tội tử hình nói với một người khác cũng bị tội tử hình trong cuộc chiến tranh: “Còn khóc cái gì nữa? Cuộc sống và tờ báo chỉ đáng giá một xu”.

Châu Loan Phạm Người dịch Tác giả : Nhà báo Oriana Fallaci