Mail Contact Home

Gửi cho bạn bè trang báo này

 


  
JOHN BOYD DUNLOP
1840 - 1921

 
 

MỘT NGƯỜI ĐĂ CHO TA
NHỮNG PHÚT VUI THẦN TIÊN

Cách đậy khoảng ba chục năm, một ông bác tôi mua một chiếc xe máy giá 13 đồng cho ba người con trai nhỏ tuổi. Ba anh tôi tranh nhau quần nó suốt ngày đêm trong khoảng sân ở trước nhà . Ống chân người nào người nấy đầy những vết thương mà nét mặt th́ hân hoan như bọn người lớn chúng ta trúng được số độc đắc, và tiếng reo ḥ, cười giỡn vang cả xóm, tới nỗi những người ở bên kia rạch nghe thấy, cũng mỉm cười, bắc loa bằng tay, hỏi vọng qua:”cái ǵ mà khoái dữ vậy ?” . Sau một tuần bỏ cả ăn , bỏ cả ngủ, khi đă ngồi vững cả trên yên rồi, một người anh tôi vỗ đùi, bảo hai người kia:”Chỉ có mười ba đồng mà đào tạo được ba cái thiên tài, rẽ quá, phải không các chú mày? Nhất là nó gây cho chúng ḿnh được bao nhiêu phúc thần tiên”.

Bạn thử nhớ lại xem, hồi mười , mười một tuổi, có cái thú nào bằng cái thú tập xe máy không ? Kể cả cái thú chơi đàn và cả đá banh nữa. Ngay bây giờ đây, đă gần năm chục tuổi, mà mỗi lần về tỉnh nhỏ, tôi vẫn thích nhảy lên một chiếc xe máy đi dạo trên những đường vắng, nghe tiếng chim ríu rít trên cành và tiếng gió thổi nhè nhẹ ở bên tai. Hễ đi dạo th́ tôi thích xe hơi; nó nhanh quá và khét mùi xăng; ghét cả xe máy dầu: nó nặng và ồn quá, nhất là v́ nó không cho tôi được đạp. “ Không được đạp th́ có ǵ mà thích?” Có lần một em nhỏ bảo tôi như vậy. Thật đúng quá. Mà cái tiếng chuông xe máy hồi xưa nhe cũng khoan thai, trong trẻo, thanh nhă biết bao:”Kính keng! Kính keng! Vạn tuế xe máy! Vạn tuế ông Kirpatrich Mac Millan, người đă phát minh ra xe máy.

Nhưng cũng phải vạn tuế ông Dunlop nữa, v́ không có ông th́ đạp xe máy tới bây giờ vẫn c̣n là một cực h́nh. Bạn nào đă lớn tuổi chắc chưa quên những xe kéo bánh sắt hồi xưa? Quên làm sao được. Nghĩ lại mà rùng ḿnh! Bốn chục năm trước, mỗi lần ở Hà Nội về thăm quê ở Sơn Tây, chúng tôi phải đi bằng xe kéo bánh sắt, v́ hồi đó hăng xe hơi Mỹ Lâm chưa xuất hiện. Đường dài khoảng bốn chục cây số, mà chúng tôi phải ngừng bốn năm chặng : ở Ô cầu giấy, ở Nhổn, Trạm Trôi, rồi Phùng... Mỗi lần ở trên xe bước xuống, chúng tôi thở nhẹ một cái, rồi vương vai, vặn ḿnh, kiếm cái chơng hay cái vơng để ngă lưng. Xe chạy rất chậm,nhiều lắm là tám cây số một giờ, nhưng chỉ v́ hai cái bánh sắt mà nó lọc cọc, nhồi lên nhồi xuống, lắc bên đây lắc bên kia, thỉnh thoảng chúng tôi mắm môi, bám lấy sườn xe cho khỏi bị tung lên. Tới Sơn Tây, các khớp xương trong ḿnh muốn long ra hết. Ấy là xe chở nặng, ḷ xo mạnh, mà c̣n như vậy. Thử tưởng tượng, bảy chục năm trước, xe máy c̣n bánh sắt, mà chạy mười , mười hai cây số giờ , th́ cái con người ngồi trên yên, sau một ngày du lịch, có lẽ không c̣n cái xương nào lành. Cho nên hồi đó , xe máy dành riêng cho lực sĩ, người thường như chúng ḿnh ít ai dám leo lên nó. Phải đợi đến khi John Boyd Dunlop phát minh những bánh bơm th́ đạp xe máy mới thành một thú thần tiên nhất của thanh niên.

Ông sinh năm 1840 ở Ayrshire, xứ Ecosse; trong một gia đ́nh đă mấy đời theo nghề nông. Song thân ông thấy thể chất ông yếu mà tư chất thông minh, nên cho ông học chữ chứ không cho ông làm ruộng. Ông rất đa tài; môn ǵ cũng thích, cũng giỏi, nhưng có nhiều nhất về khoa học và máy móc. Năm mười chín tuổi, ông đậu thú y và năm 1867, hai mươi bảy tuổi, ông qua Balfast ở xứ Irlande để hành nghề. Sau hai mươi năm, ông nổi danh, giàu có, đông thân chủ nhất miền. Những lúc rảnh, ông thường lưu tâm đến máy móc.

Hồi đó đă bắt đầu có xe hơi và xe máy ; nhưng ít ai tin rằng hai loại xe đó sẽ phát triển ghê gớm. Chỉ những kẻ bạt mạng, muốn giỡn với tử thần mới dám lái xe hơi, và phải là hạng xương đồng da sắt mới dám lái xe máy.


Thực ra xe máy đă có từ lâu (tức như kiểu một bánh lớn, một bánh nhỏ chế tạo ở đầu thế kỷ thứ 19); nhưng kiểu xe máy ngày nay th́ ra đời cũng một năm với John Dunlop và cùng ở một xứ. Người chế tạo ra nó là Kirpatrick Marc Millan, là nghề thợ rèn ở Keir, và năm 1842, ông là người đầu tiên dùng nó để đi một quăng đường dài trăm cây số từ Keir tới Glasgow. Đi mất hai ngày. Tôi phục cái tài sáng chế của ông đă đành rồi, mà c̣n phục cái sức chịu nhồi của ông nữa: đường th́ lởm chởm những đá, xe không có ḷ xo, bánh lại bằng gỗ, mà đạp được một trăm cây số! Ít ai được như ông, cho nên non nửa thế kỷ sau kiểu xe của ông vẫn chưa được thịnh hành . Đă có người thay đai sắt của bánh xe bằng đai cao su, nhưng xe cũng chẳng êm được bao nhiêu.

Ngoài những lúc đi thăm bệnh các súc vật trong trại, Dunlop thường nghĩ tới những bất tiện của bánh xe đặc, và t́m cách cải thiện nó. Nhờ tài phát minh của ông và nhờ có một cậu con mười tuổi, tên là Johnnie, mà ông đă làm thay đổi đời sống của nhân lọai trong mấy thế hệ nay, và trong biết bao thế hệ sau này nữa.

Ông tốn công suy nghĩ trong mấy năm , thí nghiệm nhiều giải pháp: dùng một kiểu ḷ xo, rồi một kiểu găm mà kết quả vẫn không được như ư. Sau cùng ông nẩy ra một ư trị bệnh tại gốc, nghĩa là phải chêm cái ǵ mềm vào giữa mặt bánh xe và mặt đường . Dùng cao su đặc thấy vô hiệu, ông nghĩ cách bơm không khí vào một ống cao su , ngoài bọc lớp vải, rồi đem quấn chung quanh bánh xe. Ngày nay ta có ư đó rất tầm thường nhưng bảy chục năm trước , ai cũng phải là nhận tân kỳ. Năm ấy ông đă bốn mươi bảy tuổi gần tới tuổi dưỡng thọ.

Trong tập Kư ức,ông chép ;

“Tôi đống một bánh xe bằng gỗ, trực kính khoảng bốn chục phân; rồi rôi mua một tờ cao su dày bảy phân chín li, làm thành một cái túi chứa không khí (ta gọi là ruột xe) , tôi lắp ṿi vào. Dùng chiếc bơm để bơm bánh xe con tôi, tôi bơm không khí đó rồi tôi thắt ṿi trái banh. Tôi đem ra sân chiếc bánh xe có vỏ bơm đó với một chiếc bánh nhỏ hơn, tháo xe ba bánh của con tôi. Làm bộ như không quan tâm ǵ tới cả, tôi hỏi một người đứng cạnh, ông John Cadwell: “anh thử đoán xem hai bánh xe này bánh nào lăn nhanh hơn ?” Ông ta đáp:”Bánh nhỏ lăn nhanh hơn, tất nhiên rồi!” Rồi tôi lăn chiếc nhỏ mà vành bằng cao su đặc; nó chạy không hết mặt sân. Tôi lăn chiếc lớn có vỏ bơm không khí. Nó lăn tới cuối sân, đập mạnh vào lớp lưới sắt và dội trở lại. Ông Cradwell cho rằng tôi lăn bánh sau mạnh hơn bánh trước. Nhưng khi ông lăn lấy th́ kết quả cũng vậy... Con tôi cũng dự cuộc thí nghiệm ấy.

“Từ hôm đó, nó cứ nằng nặc đ̣i tôi chế tạo thật mau những bánh xe mới để nó thắng các bạn lớn tuổi hơn nó trong các cuộc đua xe máy sau giờ học ở công viên Belfast. Nó bảo rằng hằng ngày có phiên chợ; xe cộ nhiều quá, nó phải đạp trên đường xe điện, chậm quá. Nó khỏe mạnh không sợ xóc, chỉ phàn nàn rằng xe ba bánh của nó chạy chậm như rùa “.

Chính v́ muốn ch́u con mà Dunlop đem thực hiện phát minh của ông. Mùa đông năm đó , ông chuyên tâm vào công việc. Ông lấy hai miếng ván uốn công thành hai vành xe, trực kính là chín chục phân, và cũng như lần trước, ông làm hai cái ruột cao su, bao một lớp vải dầy, gắn với bơm hơi, và một khi bơm cứng rồi ông lấy nhựa cao su gắn bịt lại. Ngoài lớp vải ông phết một lớp cao su để dán với vành xe . Tới hôm 28 tháng 2 năm 1888, mọi việc hoàn thành.

Cậu Johnnie nóng ḷng, đem ngay ra thử , th́ gặp lúc nguyệt thực, phải đợi đến gần nữa đêm, trăng mới tỏ trở lại, cậu mới đẩy xe ra đường được. Cậu thích quá, không ngờ xe chạy mau lạ lùng, và suốt đêm đó, cậu chỉ mong trời mau sáng để thắng bạn trong cuộc chạy đua. C̣n ông đêm đó cũng trằn trọc, tự hỏi kiểu vỏ đó có bền không. Hôm sau, ông dậy, xem xét tỉ mỉ, không thấy một vết trầy nào cả, mỉm cười, khoan khoái.

Ông mua một chiếc xe ba bánh nữa, nhưng chỉ mua sườn, chứ không mua bánh. Ông chế tạo bánh mới lắp vô một chiếc xe cho cậu Johnnie chạy đua với chủ nhân tiệm xe máy lớn nhất ở Belfast là hai ông Edlin và Sinclair. Edlin từ trước vẫn giật giải quán quân một cách dễ dàng, lần đó thua một em nhỏ, trong một cuộc đua 800 thước. Khi tới mức, ông hổn hển bảo Johnnie: “Giỏi ! Em làm cho qua toát mồ hôi mà theo không kịp”.

Ông ta thí nghiệm kiểu vỏ xe mới, thấy c̣n bền hơn kiểu bánh cũ, bèn cho chế tạo thật nhiều và quảng cáo trên tờ Irish Cyclist:


BẠN HĂY Đ̉I CHO ĐƯỢC
KIỂU XE MÁY MỚI VỎ BƠM!

BẢO ĐẢM: Đường xóc cách nào , xe chịu cũng được.
Độc quyền chế tạo.
W.Edlin và công ty, Carfiel St; Belfart.

Cũng trong số báo đó, ta đọc một bài giới thiệu ,giọng mỉa mai rất nhẹ nhàng:

“Xin giới thiệu cùng độc giả một kiểu xe máy mới,
kiểu xe máy bánh bơm. Hai chữ (bánh bơm) làm ta liên tưởng đến không khí , phải không bạn ? Càng tốt chứ sao ! Chúng tôi vẫn thích những ư khoáng đạt, thanh thoát, không bịt tắt như một nơi thiếu không khí.

... Chúng tôi sẽ báo tin thêm cho đọc giả hay sau khi được cái hạnh phúc ngắm kỹ phát minh có tính cách (không trung) đó, v́ nó liên quan với không khí mà !”

Tất nhiên là Dunlop có phần hùn trong công ty Edlin. Mới đầu họ chế tạo mười hai chiếc xe máy và sáu chiếc xe ba bánh . Kỹ thuật đă tinh xảo lắm, và chiếc vỏ đầu tiên lăn năm ngàn cây số mà không hề bể, c̣n bền hơn vỏ Labbé trong hồi đại chiến vừa rồi nữa. Hiện nay người ta trân tàng nó trong viện Royal Scottich Museum ở Edimburg.

Tuy nhiên giới mộ xe vẫn nghi ngờ phát minh của Dunlop. Măi đến mùa xuân năm 1889. Wilam Hume, hội trưởng hội xe ở Belfast mới để ư tới nó, thử nó mấy lần rốt cuộc chịu dùng nó trong cuộc đua.

Tới ngày đua , các nhà quán quân ở Irlande đều có mặt. Ai nấy đều cười những chiếc xe vỏ bằng cao su đặc, riêng ông dùng kiểu bánh bơm . Ông đua bốn cuộc thắng cả bốn.

Dunlop ghi kết quả trong tập kư ức:

“Khi ông Hume tới, trăm cặp mắt đều đổ dồn cả vào chiếc xe nhỏ, bánh bơm của ông. Trong ṿng đua thứ nhất, tôi nghe có người nói : (Chiếc xe nhỏ chạy cũng nhanh bằng chiếc xe lớn, thật lạ lùng ! ) Người khác hỏi : (Nó có cái ǵ mà chạy nhanh như vậy, ḱa ?) Tới ṿng cuối , một người bảo: (Có ma quỷ ǵ trong chiếc xe đó !)

Hết cuộc đua thứ nhất, người ta mới mời tôi xuống sân để giảng về phát minh của tôi... Người ta xúm xít chung quanh tôi, khen ngợi tôi, và hoan hô tôi nhiệt liệt”.

Khi Dunlop trở về khán đài, một thể tháo gia danh tiếng ở Dublin, ông Wiliam Harvey du Cros hỏi mua chiếc xe đó, nhưng Edlin đă hứa bán cho Hume rồi. Sự gặp gỡ ấy ảnh hưởng rất lớn tới tương lai của loại bánh bơm. Du Cros t́m hai nhà kỹ nghệ gia lớn ở Dublin, thuyết phục họ bỏ vốn ra khai thác phát minh của Dunlop. Dunlop bằng ḷng và năm 1889 , công ty Dublin thành lập.

Du Cros hoạt động rất hân hái, đi khắp châu Âu để tŕnh bày kiểu bánh bơm, dựng xưởng chế tạo xe máy Dunlop và lập chi nhánh để bán. Mới đầu ông gặp nhiều trở ngại v́ ông làm hại các nhà sản xuất kiểu xe cũ. Có nhiều lần ông bị người ta đả đảo và đánh tới mang nhiều vết thương nặng. Nhưng ông không lấy vậy làm buồn, v́ biết rằng ḿnh có thành công th́ thiên hạ mới ghen ghét.

Thực vậy, chỉ trong mấy năm, số vốn của công ty đă phải tăng lên tới năm triệu Anh kim, tức một tỷ bạc ngày nay. Phát minh của Dunlop đă làm cho đạp xe máy thành một thú vui vô song và quần chúng đ̣i kiểu xe mới mỗi ngày mỗi nhiều. Ngay tới xe hơi, phát triển mạnh như ngày nay cũng nhờ Dunlop, v́ nếu phải dùng bánh đặc như hồi xưa th́ ít ai dám ngồi xe hơi, mà tốc độ cũng không quá ba chục cậy số một giờ.

Mặc dầu số xe hơi và máy dầu mỗi ngày một tăng, nhất là từ sau đại chiến thứ nh́, phương tiện giao thông rẻ tiền và tiện nhất vẫn là xe máy. Người ta đă tính ra, nước Anh có trên mười hai triệu xe máy, trung b́nh bốn người một chiếc. Ở Đức, số xe máy c̣n lớn hơn : mười lăm triệu. Pháp dùng mười triệu chiếc , Nhật bảy triệu, Ư năm triệu. Dân chúng Hoà Lan và Đan Mạch thích xe máy nhất ; cứ hai người một chiếc. Tổng cộng khắp thế giới có tới bảy mươi lăm triệu chiếc, và từ các ông hoàng bà chúa, tới các trẻ bán báo, đánh giày, ai ai cũng nhờ Dunlop mà được hưởng cái thú thần tiên nhất của thanh niên.


Vỏ xe Dunlop cho xe trong mơ của Bạch Tuyết

Bạch tuyết
France, Paris 8.2005
(Cùng một tác gỉa )

Trích từ GƯƠNG HI SINH
(của NGUYỄN HIẾN LÊ )
do nhà xuất bản văn hóa thông tin 43 L̉ ĐÚC – HÀ NỘI - VIỆT NAM


 
 
 


Ghi rơ nguồn "yeuvietnam.com" khi bạn phát hành lại thông tin từ website này

<< GIAO KÈO >>