MỘT NHÀ PHÁT MINH ĐẠI TÀI BỊ
CẢNH CƠ HÀN HỒI NHỎ ÁM ẢNH SUỐT ĐỜI
Tôi nhớ năm sáu năm trước, những nhật báo ở đây đăng tin Bộ Công chánh cần dùng năm nhà chuyên môn về động cơ Diesel, mà không t́m được người Việt đành phải mướn người ngoại quốc ;trong khi đó các ông cử nhân luật xuất hiện mỗi năm mỗi đông, không biết làm ǵ phải đi dạy tư để kiếm ăn. Không hiểu từ đó tới nay, chính phủ có khuyến khích sinh viên học ngành động cơ Diesel và nước nhà đă có được một kỹ sư nào về ngành đó chưa.
T́nh trạng đó thực đáng buồn ; nó chứng tỏ rắng nền kỹ nghệ của ta hoàn toàn là con số không. Chưa rơ những động cơ chạy bằng pin nguyên tử sau này sẽ có công dụng phi thường ra sao, chứ hiện nay th́ động cơ Diesel vẫn giữ địa vị quan trọng nhất, hơn cả động cơ nổ, v́ ít tốn nhiên liệu mà công suất lại rất mạnh ; trên ba chục năm trước mà nhà máy điện Hambourg (Đức) đă dùng máy Diesel 15.000 mă lực, mạnh bằng sức cả vạn người.
Từ năm 1932, cũng ở Hambourg, một xí nghiệp bắt đầu dùng máy Diesel chạy điện để kéo xe trên con đường rày và hiện nay ở Mỹ, các chuyên xe lửa lần lần có máy Diesel hết.
Có lẽ chẳng bao lâu nữa, xe hơi cũng sẽ chạy bằng máy Diesel nhỏ và những phí tốn chuyên chở sẽ giảm đi nhiều. Tóm lại máy đó đă giúp cho kỹ nghệ phát triển mạnh, nó đương xâm chiếm thế giới. Có người c̣n bảo nó sẽ giải quyết được phần nào về vấn đề xă hội mà người phát minh ra nó, ông Rudolf Diesel, hồi sinh tiền, đă nêu lên thành một lí tưởng để quyết tâm thực hiện.
Đời ông thực long đong, cực khổ từ khi mới sanh cho đến lúc bất đắc kỳ tử.
Thân phụ ông là Théodore Diesel làm nghề may túi cặp da ở Augsbourg (Đức). Khi cách mạng 1848 phát sanh ở Pháp, t́nh cảnh thợ thuyền rất đáng thương : họ làm trong nhà máy mười bốn giờ một ngày mà không đủ ăn, sống lam lũ, bệnh tật ; mỗi khi một cái máy mới xuất hiện là hàng ngàn người thất nghiệp, hàng trăm gia đ́nh đói rét. Họ nổi loạn th́ bị đàn áp tàn nhẫn như ở Lyon. Tại các châu thành lớn, đảng xă hội thành lập ; đảng viên mỗi một ngày mỗi đông, truyền bá những tư tưởng xă hội của Babeuf, Louis Blanc, trước ở Pháp, rồi sau qua các nước ở Âu châu. Théodore Diesel nhiệt liệt hưởng ứng phong trào, nuôi cái mộng làm giai cấp thợ thuyền thành giai cấp chủ nhân ông, và để thực hiện mộng đó, ông bỏ xứ sở, qua Ba Lê sinh nhai.
Tại đó, ông mở một tịm nhỏ, làm nghề cũ, rồi ông cưới một người Đức, cô Elise Strobel, trước làm thị nữ ở Luân Đôn. Họ sanh ba người con mà Rudolf Diesel (đẻ nam1858) là út.
T́nh cảnh gia đ́nh mỗi ngày một quẫn bách, cho nên Rudolf Diesel phải sống lam lũ. Thân phụ ông bất tài,mà lại không chịu cần kiệm, chỉ mơ mộng hăo huyền về những phát minh điên khùng và những chương tŕnh cải tổ xă hội, có bao nhiêu tiền vung phí hết bấy nhiêu, để vợ con đói rét. Tính lại nóng, đánh con tàn nhẫn, mỗi khi có điều ǵ bất b́nh. Một lần Rudolf, v́ một lỗi nhỏ, bị cha cột vào một cái ghế bành, bắt phải nhịn đói suốt ngày trong khi cả nhà về miền quê chơi. Cũng may là bà mẹ rất có đức, siêng năng, nhẫn nhục hàn gắn, lại đích thân dạy các con học tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng Đức. Sau này, nhớ lại tuổi thơ, Rudolf thường sa lệ, tủi cho cảnh ḿnh mà thương cho cảnh mẹ. Cảnh cơ hàn đó suốt đời ám ảnh Rudolf, tới chết mới thôi.
Ông rất siêng học và thông minh, môn nào cũng giỏi, nhưng thích nhất máy móc. Để trốn cái không khí sầu thảm trong gia đ́nh, ông thường vào bảo tàng viện Mỹ nhệ (tức Mỹ thuận và Nghệ thuận) thơ thẩn trong các pḥng tối tăm và vắng vẻ, ngắm nghía chiếc xe hơi đầu tiên của Cugnot chế tạo năm 1770, một chiếc xe ba bánh và chạy bằng hơi nước.
Th́nh ĺnh chiến tranh nổ năm 1870 giữa Phổ và Pháp, gia đ́nh ông lâm vào một t́nh trạng bi thảm. V́ là dân Đức, gia đ́nh Diesel thành ra kẻ thù của nước Pháp, phải dắt d́u nhau qua Luân Đôn, sống những ngày cực khổ vô cùng. Rudolf may mắn được một người bà con Augsbourg, làm giáo sư toán học nhận nuôi cho ăn học, và mới mười hai tuổi, cậu phải rời gia đ́nh, qua Đức ăn nhờ ở đậu một người chưa hề biết mặt. V́ cậu chưa nói sơi tiếng Đức, nên song thân cậu sợ cậu lạc, phải đeo vào cổ một tấm thẻ ghi tên họ và địa chỉ ở Augsbourg. Từ 1871 đến 1873, nhờ giáo sư Barnickel, cậu được học môn kỹ nghệ.
Mười lăm tuổi, cậu tốt nghiệp, muốn học tiếp tục về ngành kỹ sư. Để lấy hồ sơ học bổng, cậu qua Ba Lê xin những giấy cho phép và cam đoan của cha, v́ lúc đó gia đ́nh Diesel đă từ Luân Đôn trở về Pháp.
Đi xa th́ nhớ nhà, mà về lại nhà th́ chán ngán. Gia đ́nh vẫn túng bẩn như trước, một người chị mới mất, cha và mẹ ép cậu phải kiếm ăn ngay, cậu không chịu. Chán nhất là cha cậu không thiết làm ăn ǵ cả, chỉ suốt ngày cầu cơ, nói chuyện với những linh hồn ma quỉ. Cho nên khi được giấy phép của cha, cậu thấy được thoát khỏi một đời sống tí tiện, mà vui vẻ lên đường về Đức vào học trường cao đẳng kỹ nghệ Augsbourg.
Sơ đồ máy nổ Diesel
Trong hai năm học, cậu để ư nhất một cái bật lửa nhỏ dùng sức ép của không khí để phát lửa. Dụng cụ đó giống một ống chích và bày trong pḥng thí nghiệm. Cậu mân mê nó hoài và mơ mộng nghĩ tới một phát minh...
Mười bảy tuổi cậu thi ra trường, đậu thủ khoa, mười ba món th́ mười hai món nhất và một món nh́.
Rồi cậu đi Munich vô học trường Bách khoa, vừa học vừa dạy tiếng Pháp lấy tiền chi dụng.
Năm 1878, cậu hai mươi tuổi, sau khi nghe giáo sư Linde giảng về động cơ, chê máy chạy bằng hơi nước là chỉ biến được từ 6 đến 10 phần trăm sức nóng thành năng lực, cậu nảy ư chế tạo một động cơ mới, mà năng lực hơn cả những động cơ nổ. Và cậu bắt đầu nghiên cứu tất cả những ngành của nghiệt động học.
Nhờ tài năng và thông minh, Rudolf được giáo sư Linde rất quư mến. Ở trường Bách khoa ra, do lời giới thiệu của giáo sư, chàng vô làm tại một hăng chế máy lạnh của Sulzer, rồi được phái Ba Lê làm giám đốc hăng Linde.
Tuy chức làm giám đốc mà sự thực Rudolf phải làm hết thảy mọi việc trong hăng, vừa là thợ máy, vừa là thợ vẽ, nhà cố vấn, nhà chế tạo, vừa lo việc kế toán, giấy tờ quảng cáo, bán hàng, suốt ngày không hở tay. Vậy mà chàng để tâm nghiên cứu hai vấn đề cốt yếu trong đời chàng; chế tạo một động cơ tốn ít nhiều liệu mà công sức mạnh, và cải thiện đời sống công nhân, nâng cao giai cấp thợ thuyền. V́ thiếu kinh nghiệm, non tâm lư, cho nên vấn đề thứ nh́ chàng đă hoàn toàn thất bại ; mới đầu chàng đối đăi với thợ thuyền rất hoà nhă và khoan hồng, có thiện chí dắt dẫn, dạy bảo họ; họ tưởng chàng nhu nhược, làm việc c̣n bê trễ, cẩu thả hơn trước, chàng nổi quạu, cư xử với họ rất nghiêm khắc, bảo họ là hạng người không thể cải hóa được, nếu để thả lỏng th́ không c̣n kỉ luật ǵ nữa. Từ đó, chàng thất vọng, chuyên tâm về việc phát minh động cơ.
Máy nổ Diesel
Năm 1863, Diesel cưới cô Martha Flasche, con một nhà doanh thương Đức ngụ cư ở Ba Lê. Cô có nhan sắc, nhưng quen sống đời trưởng giả, không biết ǵ về công việc của chồng. Khi hai bên mới quen nhau, có lần ông dắt cô lại thăm song thân ông.
Cụ muốn thuyết phục cô theo tín ngưỡng của ḿnh, ông cương quyết ngăn cản liền, nói thẳng với cha :"Không cần phải cầu cơ, phải theo đạo Ki tô hay Tin lành, Do Thái, cũng có thể thành thật yêu nhân loại và chứng tỏ ḷng yêu đó bằng cách này hay cách khác. Chúng ta không t́m hạnh phúc hăo huyền nào ở kiếp sau, mà phải giúp nhân loại t́m hạnh phúc ở kiếp này... Chúa Jésus không truyền bá đạo Ki tô ; người chỉ truyền cái đạo yêu kẻ khác thôi ".
Cưới nhau ở Munich rồi hai ông bà về lại Ba Lê làm ăn. Công việc bán máy lạnh không phát đạt. Năm ba mươi tuổi, ông chan nản chép trông nhật kư: "Tôi có cảm tưởng thành một ông già rồi ; nghĩ rằng chưa làm được chút ǵ mà buồn quá ".
Sự thực trông máy năm đó cũng đă chế tạo được một động cơ không chạy bằng hơi nước, mà bằng hơi amoniaque; nhưng sau nhiều lần thử ông tự nhận rằng ḿnh đă đi lầm đường, rồi quyết định bỏ hẳn máy đó mà nghiên cứu máy nổ. Ông tuyên bố với bạn bè :"Tôi không thất vọng. Động cơ đó không được như ư, tôi sẽ chế tạo cái khác. Tôi quyết thành công và tôi sẽ thành công !"
Nhờ đức cương quyết, kiên nhẫn đó, bốn năm sau ông thành công thật. Nam 1892, sau khi về làm ăn ở Bá Linh được hai năm, ông chế tạo một kiểu động cơ mới, và xin được bằng sáng chế số 67.207. Phải chiến đấu gay go mới được bằng đó, v́ cơ quan phát bằng không chịu nhận kiểu đó là một phát minh của ông, và ông phải thuyết phục họ, chỉ cho thấy những điểm mới mẻ trong máy của ḿnh.
Bằng phát minh Diesel
Nhờ đă sống về kinh doanh trong mười máy năm ông biết rơ thuật quảng cáo và áp dụng nó vào động cơ mới của ông. Sau khi được bằng sáng chế rồi, ông xuất bản một cuốn sách nhỏ, nhan đề là : Lư thuyết và cách chế tạo một nhiệt động cơ hợp lư, trong đó ông tả những tiện lợi của máy Diesel.
Tiện lợi thứ nhất là máy chạy bằng những dầu nặng, rất rẻ tiền, Các bộ phận của nó cũng tựa như bộ phận của động cơ nổ chạy bằng xăng, nhưng máy không cần biến đổi nhiên liệu thành khí hồi hoà hợp khí đó với không khí để một hỗn hợp nổ. Không khí ở ngoài hút vô trong máy, chịu một sức ép rất mạnh (tới 35 kilo một phần vuông), do đó sức nóng của nó tăng lên tới 800 độ. Không khí đó làm cho những giọt dầu nặng bùng cháy lên, thành thử máy Diesel không cần ma nhê tô (máy từ điện), do đó phí tổn rút đi được một phần lớn. Lại thêm công sức của nó rất cao : 35 phần 100 sức nóng đổi thành động lực.
Kết quả đúng như ư muốn của ông. Các nhà đại kỹ nghệ ở khắp nơi chú ư đặc biệt đến kiểu máy vừa giản tiện, vừa đỡ tốn nhất đó, tranh nhau xin hợp tác với ông để khai thác phát minh quan trọng đó. Danh ông nổi lên như cồn, và năm 1893 ông kư giao kèo với hai công ty lớn : công ty Krupp ở Essen và một hăng nữa ở Augsbourg. Nhờ vậy mới thực hiện được kiểu máy Diesel ; nếu không quản cáo, mà t́m những vốn nho nhỏ trong chổ quen biết chế tạo lấy th́ chắc chắn kết quả không làm cho ai tin cậy và chú ư tới cả.
Năm tháng sau khi kư giao kèo, hăng ở Augsbourg đă chế tạo xong máy đầu tiên. Phút thí nghiệm thực hồi hộp. Hết thảy nhân viên đứng bao vây cái máy. Diesel hạ một tay quay xuống : một tiếng nổ kinh khủng ! Mọi người xám xanh mặt, cũng mai không ai bị thương mà máy cũng không hề ǵ, bắt đầu chạy. Người ta vỗ vai nhau, bá cổ nhau, xiết tay nhau. Diesel mỉm cười, nhớ lại chiếc bật lửa nhỏ ở trường kỹ nghệ: đúng nguyên tắc đó, nhiên hiệu đă cháy khi gặp không khí nóng đến cực độ. Nhưng chỉ một tháng sau, ông phải gỡ máy ra ; nó đă làm xong nhiệm vụ của nó là chỉ cho ông thấy những khuyết điểm cần phải cải thiện.
Ông lại cắm cổ làm việc như điên, như dại, nghĩ ra không biết bao nhiêu kiểu mới, mà kiểu nào cũng có tật. Có lần ông chán nản, nghi nghờ tài của ḿnh và chỉ sợ hăng Krupp và hăng Augsbourg hết tin ḿnh nữa mà đuối ḿnh đi. Những kẻ thù của ông trước kia đă giễu ông là mơ mộng hăo huyền, bây giờ tha hồ lên mặt, mỉa mai ông, trêu tức ông. Ông đành bịch tai mà rán nuốt hận. Lại thêm những khổ tâm trong gia đ́nh: thân phụ ông, quá mê tín ở cầu cơ, gây sự với mọi người, sinh tật, già rồi mà đ̣i ly dị với bà vợ, rốt cuộc hóa điên.
Chịu đủ nỗi chua cay như vậy trong hai năm, tới tháng sáu năm 1895, ông mới vui vẻ báo tin cho vợ : "Tương lai của chúng ta từ nay được bảo đảm. Kiểu máy nửa một động cơ chạy bằng xăng ". Tức th́ khắp thế giới hỏi mua máy Diesel. Ông đă nhường quyền sáng chế ở Đức, Ấo - Hung, và Thụy Sĩ ; nhưng vẫn giữ quyền ở các nước khác. Các nhà kỹ nghệ, kỹ thuật, các phóng viên báo chí, đại lí hăng buôn, ra vào xưỡng của ông nườm nượp, và nhận thấy công dụng phi thường của máy Diesel mà ai cũng biết là sẽ thay thế các máy hơi nước và máy chạy bằng xăng trong mọi xưởng, mọi nhà phát điện, mọi tàu và xe. Măi đến gần đây, ư gắn máy Diesel vào xe hơi, mà ông có từ hồi đó, mới thực hiện được; nhưng ngay từ đầu thế kỷ, những đường phố châu Âu và châu Mỹ đă đầy những xe camion và auto bus chạy bằng máy Diesel.
Năm 1897, sau khi kư một giao kèo cho phép Huê Kỳ khai thác phát minh của ḿnh, ông thành một tỉ phú. Nhưng số kiếp ông vất vả không được hưởng chút hạnh phúc nào cả. Sự thành công đó đánh dấu bước đầu trên đường suy bại.
Năm đó thân mẫu ông mất. Thân phụ ông sống thêm bốn năm nữa, hoàn toàn loạn óc và gây cho ông không biết bao khổ năo.
Tai hại nhất cho ông, là ông quá tự tin, không lượng sức ḿnh, nghe lời Emmanuel Nobel, Cháu nhà phát minh ra thuốc nổ, hùn vốn để khai thác kỹ nghệ dầu lửa. Ông tự nhủ : ‘’Ừ, ḿnh đă chế tạo được máy th́ sao không sản xuất luôn dầu cho khách hàng của ḿnh ?Các chính phủ đều chịu bó tay, không lật nổi Rokefeller, th́ ḿnh lại càng nên ra tay truất cái ngôi Vua dầu lửa của hắn xem sao ?’’
Và ông mua ngay nhữnh mỏ dầu lửa mênh mông ở Calicie. Chính lúc đó, những khó khăn dồn dập tới.
Kiểu máy của ông vẫn chưa được hoàn thiện, có chổ trục trặc cần phải sửa đổi, nhưng ông mắc lo về dầu lửa, th́ giời đâu mà nghĩ tới nó nữa. Lại thêm, một người Pháp cạnh tranh với ông, kiện ông về bằng sáng chế, cho nó là vô giá trị. Điều mà không ai có thể ngờ được ông là thua kiện. Ông phải bỏ dỡ công việc xây cất một biệt thự lộng lẫy ở Munich, chạy như thằng điên suốt ngày từ pḥng quản lí đến xưởng, đến pḥng luật sư. Kết quả là năm 1898 ông phải vào nhà thương điên tĩnh dưỡng trong sáu tháng. Trong sáu tháng đó, v́ thiếu người thay ông để điều khiển, giải quyết những việc gấp - độc giả chắc c̣n nhớ bà Diesel không biết chút ít ǵ về công việc của chồng – thành thử sự kinh doanh gặp toàn những thất bại. Ở xưởng, thợ làm ẩu ; khách hàng kêu nài hết chuyện này tới chuyện khác. Những kẻ thù của ông thừa dịp đó bồi cho ông nhiều nhát nữa. Ở Huê Kỳ, vắng ông, máy chế tạo cũng hư hỏng. Biệt thự cất tốn kém quá, mỏ dầu th́ không sinh lợi ǵ đào không thấy dầu ; đất cát ông mua ở Munich lại hớ. Đó, khi ở nhà thương ra, t́nh trạng như vậy, chỉ v́ ông tham quá, nên mới gặp cảnh nguy đó, mà sở dĩ ông tham một phần lớn cũng do cảm tưởng đau đớn hồi nhỏ, khi phải sống cực nhục với cha mẹ ở Ba Lê và Luân Đôn. Mỗi lần nhớ lại, ông ghê tởm quảng đời ấy mà nhất định làm giàu, làm giàu thật nhiều và thật nhiều cho con cháu ông không bao giờ nếm những nỗi đắng cay mà ông đă chịu suốt đời thơ ấu.
Gia sản đă rung rinh, lại thêm nhiều nỗi khổ tâm khác. Chịu ảnh hưổng của cha, ông muốn dựng lư thuyết xă hội, mà ông gọi là thuyết ‘’ đoàn kết ‘’, để giải quyết những mâu thuẫn giữa giai cấp lao công và tư bản. Thiện chí của ông đáng khen thật, nhưng thuyết đó chỉ là một không tưởng, thiếu cơ sở, v́ ông có biết ǵ về lịch sử và kinh tế đâu. Người ta đă không thèm nghe ông lại chế giễu ông. Ông quá chua chát. Th́ cũng tại ông quá tham vọng nữa.
Rồi ông lại tham lam, phủ nhận thiên tư của con, bát cậu Eugen phải theo con đường của ông, cũng học về máy móc, cũng chế tạo động cơ như ông, mặc dầu cậu chỉ có khiếu về văn thơ. Chính cậu sau này đă viết một tiểu sử cho cha.
Công việc làm ăn thất bại hoài. Ông muốn bán nhà, bà không thuận. Cứ lầm ĺ, không chịu hỏi ư kiến ai, mà óc mỗi ngày mỗi quẫn, ông chán nản vô cùng, tưởng ḿnh như con mồi và ṿng lưới thu lại mỗi ngày một hẹp.
Mùa thu năm 1913 tới ảm đạm. Diesel ngỏ ư muốn lại Grand để thăm một người bạn và coi cuộc triển lăm quốc tế, rồi sang Luân Đôn để thăm hăng Diesel lập ở bên đó.
Tới Francfort ông giao cho bà một cái rương nhỏ và trước khi từ biệt, ông căn dặn bà phải giữ kỹ cái rương đó.
Sáng ngày 30 tháng 9, chiếc tàu Dresden, chở ông qua Anh, từ từ tiến vô hải cảng Harwish. Hành khách đă ăn điểm tâm xong và sửa soạn hành lí lên bờ. Bỗng hai người ở bàn nọ, nh́n thấy một phần ăn c̣n nguyên hỏi nhau :
- Ủa, ông Diesel ở đâu nhỉ ? Ông đă dặn người bồi đánh thức hồi 6giờ 15 mà. Hay là ông ta lại ngủ lại ?
Người ta vô pḥng ông kiếm. Giường c̣n y nguyên, một chiếc áo chemise xếp cẩn thận, đặt ở chân giường, một chiếc đồng hồ quả quưt treo ở một cây đinh ; túi hành lư đặt trên một chiếc ghế. Hỏi người bồi pḥng, người này đáp :
- Từ tối hôm qua, tôi không thấy ông Diesel đâu cả. Người ta lục khắp trong tàu, t́m được ở trên boong chiếc nón và chiếc áo khoác ngoài của ông.
Khắp thế giới, báo chí đăng tin kỳ dị : Ông Diesel nhà phát minh danh tiếng và nhà kỹ nghệ lớn của Đức, người đă sáng chế ra một động cơ chạy bằng dầu nặng được cả hoàn cầu đùng, người được một bằng sáng chế quư nhất cổ kim, khi không biến đâu mất.
Người ta bàn tán xôn xao, đưa hết giả thuyết này tới giả thuyết khác. Không có lư ǵ một danh vọng lớn như vậy, giàu có như vậy, gia đ́nh hoà thuận như vậy lại tự tử. Hay là ông bị ám sát ? Nhưng khi ông mất tích, có mang theo nhiều tiền đâu. Hay là bị tai nạn dễ ǵ xảy ra được ? Vả lại, trời đẹp, biển lặng kia mà.
Khi tàu mới nhổ neo, chính ông viết cho bà mấy hàng này : ‚’Trời đẹp vô cùng. Không có một ngọn gió. Vược biển lần này chắc b́nh an lắm’’.
Mà hai người bạn đồng hành của ông, một kỹ nghệ gia Bỉ và viên chánh kỹ sư của hăng, đều tuyên bố rằng ông khỏe mạnh và yêu đời, mới đêm trước c̣n hăng hái bàn về tương lai máy Diesel, đi bách bộ trên boong một lúc sau bữa cơm, rồi mới về pḥng riêng.
Người ta c̣n phao những tin lạ lùng như. Ông đă bị bọn gián điệp Anh thủ tiêu. Hoạc bị các công ty dầu lửa bắt cóc, thạm chí đến bị chính phủ Đức ám sát để ông khỏi tiết lậu những bí mật về tiềm thủy đỉnh.
Sau cùng người ta để ư tới một dấu chữ thập nhỏ ghi bằng viết ch́ trong cuốn lịch tay của ông, và nhớ lại chi tiết rất quan trọng này : cái rương nhỏ ông giao cho bà trước khi đi chứa toàn giấy bạc. Nghĩa là mọi việc ông đă tính toán trước, ông đă định tự tử. Lúc đó t́nh cảnh ông đă khả quan hơn nhiều : ông đă thắng mọi vụ kiện, các xưởng của ông chế tạo đều đều, nhưng sau bao nhiêu nắm chiến đấu, ông kiệt lực không muốn sống thêm nữa và đă đâm đầu xuống biển. Ít bữa sau, một chiếc tàu Hoà Lan vớt được một cái xát, và các con ông nhận được ông liền do những vật t́m thấy trong túi.
Tội nghiệp, nhà tỉ phú đó không một lúc nào khỏi lo lắng ; cho tới khi sắp chết, vẫn bị cảnh cơ cực hồi nhỏ ám ảnh, chỉ sợ con cháu ḿnh đói rét, trụy lạc, nên đă thu hồi hết cả của cải gởi trong các ngân hàng mà giao cho vợ, để các chủ nợ không thể tịch biên hết được, như họ đă tịch biên gia sản của thân phụ ông.
