MỘT NGƯỜI CHẾT ĐỂ CHO NGƯỜI KHÁC SỐNG

Làm được một việc thiện không phải là dễ ! Có đủ sáng suốt để thấy con đường phải, đủ nghị lực để theo con đường đó, lại được bạn bè giúp sức, mà rồi phải thất bại trước sự ngu muội mênh mông của người đương thời, tánh thủ cựu bất di bất dịch của nhân loại, thói tranh quyền cố vị của người trên, lòng ghen ghét ti tiện của đồng nghiệp, đó là trường hợp chua xót của Ignace Philippe Semmelweis, một người trong ba chục năm hô hào bằng diễn văn, bằng sách, báo, mỗi một việc rất dễ dàng là rửa tay, để cứu hàng triệu nhân mạng, mà chẳng ai theo cả, lại còn cản trở, chế giễu nữa, đến nỗi thấy đàn bà trẻ con chết cứ như rạ, ông đau lòng quá, hóa mất trí, tìm cách tự tử rồi tắt thở trong một nhà thương điên, xa quê hương xứ sở.

Ông sinh 1-7-1818 , ở Budapest(Hung Gia Lợi) trước Pasteur bốn năm, trong một gia đình bán tạp hóa. Cha là Joseph và mẹ là Thérèse.

Tuổi nhỏ của ông không có gì đặc biệt. Năm 19 tuổi, ông lại Vienne, kinh đô Áo, học luật. Một hôm ông theo bạn lại trường y khoa, dự thính một bài giải phẫu. Nghe giáo sư giảng những huyền bí của cơ thể con người, ông thích quá, về viết ngay một bức thơ cho song thân. Thư rằng :

Thưa Ba Má,

Con ghét môn luật lắm. Con không thể nào thành một nhà luật học như Ba Má muốn đâu. Từ trước tới nay, như Ba Má thấy, con không tỏ ý thích một môn nào cả.

Nhưng hôm nay con đã được dự một buổi giải phẫu. Khi đi, nửa vui, nửa sợ, mà lại tởm, chỉ coi như một trò đùa thôi (...) Bây giờ thì con biết con phải thành một y sĩ, chỉ có thể thành một y sĩ thôi, con không thể cưỡng ý con là thành y sĩ được. Thế là con đã tìm được một đời sống có ý nghĩa với con. Một nghề mà con đã để tất cả tâm hồn vào.

Xin ba má tha lỗi cho con, hiểu cho con. Con đã xin ghi tên rồi, và ngày mai con bắt đầu học.

Đúng như lời trong thư, chàng đem tất cả tâm trí để học, quên ăn quên ngủ, quý những sách y học như Thánh kinh, coi Khoa học như một ngôi đền, đọc sách suốt ngày, gặp chổ nào không hiểu thì hỏi thầy, hỏi bạn cho được. Một lần một giáo sư giảng về chất cơ lo (Chlor), bảo chất đó có tính cách giết mọi thứ khí độc rất nhanh, ngăn được sự truyền nghiễm. Cả lớp chỉ có chàng đưa tay hỏi ;

- Thưa giáo sư , nó giết khí độc cách nào ạ ?

- Chẳng hạn, dùng nó thì mổ xẻ cái thây ma, sẽ không bị nhiễm độc. Cậu hiểu rồi chứ ?

- Dạ. Nhưng người ta diết các khí độc cách nào ạ ?

- Khi cậu thở là cậu hít không khí. Nếu không hít khí thì cậu sẽ chết. Thì đó, không khí duy trì sự sống cách đó. Mà không khí duy trì ra sao thì hơi cơ lo tiêu diệt các hơi độc cũng vậy . Nghe ra chưa ?

- Thưa giáo sư , tôi vẫn chưa nghe ra ạ.

- A, cậu vẫn chưa nghe ra ? Nhưng cậu biết rằng nó như vậy chứ ?

- Thưa biết.

- Thôi ,hết giờ rồi. Để kỳ sau.

Xét câu chuyện đó, ta thấy Semmelwies có óc tiến hơn người đương thời, và phải đợi vài ba chục năm sau khi thuyết của Pasteur ra đời, người ta có thể đáp câu hỏi của chàng được.

Chàng học rất tấn tới, nhưng vốn là người Hung, từ giọng nói đến cử chỉ đều khác người Áo, nhất là y phục rất lôi thôi, nên các bạn học trêu ghẹo, chế giễu. Chàng chỉ giao du với một bạn đồng hương là Ludwig Von Markussovsky. Cuối năm, ghét cái không khí đó, chàng về quê nhà, xin vô học tiếp y khoa ở đại học đường Pesth. Nhưng trường đại học này nhỏ. thiếu dụng cụ thí nghiệm, giáo sư dỡ chàng rán học hết niên khoá rồi trở lại Vienne.

Nhờ trí thông minh, tính chuyên cần, đứng đắn, chàng được hai giáo sư ở Vienne tức Rokitansky và Skoda, che chở tận tâm chỉ bảo, cho tiền may quần áo, mời về ở chung nhà. Cả hai đều thành những bạn thân, những người đỡ đầu của Semmelweis.

Giáo sư Skoda là một người khá đặc biệt. Năm 1834 ông là y sĩ đầu tiên ở Áo dùng ống thính chẩn (Stéthoscope) của Laennec chế tạo. Bác sĩ Klien giám đốc khu hộ sinh, óc thủ cựu, cấm ông dùng ống đó, ông không nghe, kêu ông vô phòng rầy :

- Bác sĩ Skoda, từ một tháng nay tôi nghe nhiều lời kêu ca về ông. Các con bệnh phàn nàn rằng ông làm họ khó chịu, làm nhột nhạt lọ vì ông lấy một cái ống kỳ quái chọc vào ngực, vào sươn, vào bụng họ. Cái thứ đó là của người Pháp làm ra, mà tôi đã bảo ông rằng rôi không muốn trông thấy người ta làm cái trò đó trong dưỡng đường của tôi, sao ông không chịu nghe lời ?

Skoda đáp :

- Thưa ông giám đốc, dùng ống đó nghe rõ tiếng trong tim trong phổi hơn lên, chứ có hại gì đâu ạ ? Xin ông Giám đốc cứ thử nghe thử một lần sẽ biết.

- Tôi không cần phải nghe. Đại dưỡng đường ở đế đô này không khi nào dùng cái đồ của người Pháp đó. Ông cải lời tôi hử ? Kể từ phút này trở đi, ông không còn ở dưới quyền tôi nữa.

- Nhưng thưa ông Giám đốc, xin ông cho tôi...

- Thôi, mời ông ra, không nói gì nữa.

Ngay buổi hôm đó, Skoda khiêng rương tới nhà thương điên Saint Ulrich, vì đã bị đổi lại đó.

Nhưng ông không phải là hạng người chịu lép vế. Ông biết rằng làm cái nghề y sĩ mà không được một chính khách có quyền thế che chở thì bị tủi nhục, nên ông vận động trong chính quyền và bốn tháng sau, ông được chuyển qua làm y sĩ trong ty cảnh sát, vài tháng sau nữa ông lại trở về Đại dưỡng đường Vienne. Lần này gặp chủ cũ là bác sĩ Klein, ông tươi cười chào; Klein đáp lại lạnh lùng nhưng lễ phép vì biết Skoda không phải tay vừa. Và từ đó, nhắm mắt để tha hồ dùng ống thính chẩn.

Nhờ sự giúp đỡ của Skoda và Rokitansky, mà sự học của Semmelweis rất tấn tới. Chàng nổi tiếng là sinh viên xuất sắc nhất trường.

Một hôm Skoda giao cho chàng săn sóc một em nhỏ 18 tháng. Đứa bé rất kháu : da trắng, mắt xanh, tóc hung hung, nhưng bệnh tình có vẻ nặng : mặt hóc hác,nằm rên hoài, da vừa nống vừa nhớp, nướu sưng, lưỡi khô, mắt lờ đờ, đi tướt, phân rất hôi, chân tay như ông sậy, trên mình có những vết bầm rất lạ, bụng phòng lên mà không cứng.

Người mẹ đứa nhỏ đứng bên cạnh, tỏ vẻ lo lắng hỏi chàng :

- Thưa bác sĩ, cháo Lisl qua khỏi được không ?

- Không sao đâu, tôi cam đoan là cháu sẽ mạnh.

Chàng nói vậy, nhưng trong lòng rất phân vân, chưa biết là bệnh gì. Sốt, thì phải rồi. Nhưng sốt là triệu chứng của hàng chục thứ bệnh. Bệnh nào đây ? Chàng bỗng thấy rằng mặc dầu đọc hàng trăm pho sách, mặt dầu đứng đầu lớp, mà chàng vẫn dốt, dốt quá. Chàng về phòng tra các sách thuốc. Thì đây đúng rồi: bệnh thổ tả chứ gì ? Chàng nhớ lại những triệu chứng của em nhỏ thì đích thị là triệu chứng bệnh thổ tả, chỉ khác mỗi một điều là bệnh này không có những vết bầm trên người. Nhưng chàng nhớ một vị giáo sư đã dạy rằng bệnh nào cũng có lệ ngoại .

Chàng trở lại phòng bệnh, ra toa :

Người mẹ đứa nhỏ vẫn đứng đợi, rụt rè thưa :

- Sao tôi thấy lưỡi cháu nó đen quá.

- Không sao, tôi biết rồi. Tôi cho nó thứ thuốc này, bà về nấu cháo gà cho nó ăn, nó sẽ hết.

Đứa nhỏ chảy máu cam, kêu đau bụng. Chàng nhấn vào những vết bầm, nó tan đi. Chàng xét kỹ giường nó nằm, thấy một con rệp . Càng tin ở sự chấn đoán của mình . Nhưng đến khuya, bệnh đứa bé không giảm mà còn tặng , mắt lờ đờ, thở khó khăn, mạch nhỏ như sợi tóc. Chàng đâm sợ, luýnh quýnh không biết làm sao... Rồi nó tắt thở. Chàng lắc nó mới đầu nhẹ, sau mạnh, hết sức mớm hơi thở cho nó. Một người đặt tay lên vai chàng bảo :

- Uổng công, bác sĩ, nó chết rồi.
Chàng đau đớn trở về phòng, thấy cái ngu của mình mênh mông như biển mà cái tội của mình nặng như núi.

Hôm đó chàng còn chữa bệnh cho một em nhỏ nữa cũng mắc bệnh của em Lisl, mà cũng vô hiệu. Sáng sớm chàng vội vàng đi kiếm Skoda, năn nỉ :

- Thưa bác sĩ, xin bác sĩ tới liền cho. Tôi đã lầm lỡ một cách ghê gớm.

Skoda đương ngủ, phải thay quần áo, đi theo tới nhà thương, đi ngang giường của em Lisl, ngó qua, rồi lạii giường của em nhỏ thứ nhì.

Semmelwies mếu máo nói :

- Tôi xin lỗi bac sĩ, tôi đã làm nhục cho mình mà còn làm nhục cho nhà thương nữa... Tôi thú thực không trị nổi, xin bác sĩ làm ơn chữa giùm em nhỏ này. Tôi muốn bỏ nghề này thôi, tôi cũng không thể nào thành lương y được.

Các bệnh nhân trong phòng bắt đầu nhao nhao lên.
Skoda phải kéo Semmelwies ra ngoài sân, bảo :

- Đứa nhỏ đó sắp chết. Không thể chữa được.

- Không có thuốc gì cả ? Vô phương ?

- Vô phương ! Anh cho nó là bệnh gì ?

- Dạ bệnh thổ tả.

- Không đúng hẳn. Nó bị bệnh thương hàn. Nặng lắm rồi. Ỉa ra máu rồi. Lủng ruột rồi .

Vừa lúc đó mẹ của Lisl tới, thấy con đã chết, khóc bù lu bù loa lên, trách Semmelweis là nói dối, là gạt bà. Semmelweis an ủi, bà ta càng la lớn :

- Người ta đều bảo tôi hay trước là rằng các ông là những kẻ sát nhân, rằng đừng cho nó vào nhà thương, hễ vào thì chết. Ôi con ơi là con ơi ! Con đi đâu ? Người ta giết con !

Skoda nắm lấy vai bà ta lắc mạnh :

- Không im thì tôi đuổi ra ngoài đa ! Ở đây chúng tôi đều tận tâm săn sóc nó, nhất là ông bạn tôi đây đã thức đêm thức hôm vì nó. Thím không có quyền trách ai hết. Cái lối gì mà gào lên như vậy ? Tôi sai người đuổi thím ra bây giờ !

Semmelweis cúi mặt xuống, trơ như khúc gỗ, rưng rưng nước mắt. Skoda nắm tay chàng, dắt lại một phòng bảo :

- Cảm xúc như vậy là vô lối, phải thắng nó đi . Khoa học không cần dùng tới cảm xúc. Lòng thương và nước mắt không cứu được bệnh nhân.

- Thưa bác sĩ , nhưng thấy họ chết mà chịu không được. Họ tin cậy ở tôi như vậy ! Mà tôi đã giết họ .

- Anh không giết ai cả. Bệnh đó không có thuốc chữa. Những bệnh nội thương thì có phương pháp hay nhất là đừng làm gì cả. Vả lại ai cũng phải chết. Dù anh chữa được cho nó thì cũng kéo dài cái hạn chết ra thôi. Anh phải diệt cái bệnh thương người đó đi thì mới làm y sĩ được, nghe chưa ?

- Thưa bác sĩ, vâng ạ.

Nhưng Skoda không biết rằng bệnh thương người cũng lại là một bệnh vô phương chữa nữa. Và Semmelweis còn mang lụy nhiều về nó .

Năm 1844 Semmelweis trình một luận văn nhan đề là : "Đời sống các thảo mộc" để lấy bằng cấp bác sĩ. Luận văn chỉ dài 12 trang mà không có tính cách khoa học, chỉ là một bài thơ bằng tản văn ca tụng những cái đẹp của vũ trụ. Xin độc giả đọc đoạn dưới đây thì biết :

"Còn cảnh nào làm cho ta vui thích bằng cảnh đời sống của thảo mộc, cảnh những bông đủ loải, màu sắc rực rỡ, hương thơm ngào ngạt, nó tặng cho ta những vị tuyệt thú, lại nuôi dưỡng ta nữa, trị được bệnh cho ta nữa? Linh hồn thảo mộc đã gây hứng cho các thi sĩ, con cháu của thần Apollon, và làm chóa mắt họ (...) Lý trí của con người không thể hiểu nổi những hiện tượng đó, những hiện tượng mà tới nay tuy vẫn còn là một bí mật nhưng được tinh thần triết lý công nhận và tôn trọng".

Đúng là giộng văn cậu tú ban triết học ngày nay kêu mà nhạt, lại lúng túng nữa. Vậy mà cũng được ban gám khảo chấp nhận. Thời đó học hành dễ thật !

Mới mừng thi đậu thì có tin thân mẫu đau nặng. Chàng chỉ kịp về đưa ma, rồi trở lại Vienne ngay để học thêm về sản khoa.

Cuối thế kỷ 17, ở Âu châu , đàn ông không được phép làm nghề hộ sinh. Qua đầu thế kỷ 18, tình trạng cải thiện một chút ; đàn ông được làm nghề đó, nhưng khi vào phòng sản phụ thì phải có hai y sĩ cùng vào, phải có mặt người chồng hay người nhà của sản phụ ở trong phòng, y sĩ lại phải cải trang làm phụ nữ, mặt trùm khăn voan, mà không được nói một tiếng nào khi đỡ đẻ, kẻo sản phục thấy y phục nghe giọng nói của họ, nhận ra đàn ông mà mắc cỡ. Họ đỡ đẻ lạ lùng lắm ; sản phụ nằm giường bận y phục dài như thường, y sĩ luồn tay xuống dưới y phục đỡ đứa bé, khi đỡ xong, tắm nó bằng nước tiểu của chó rồi lặng lặng đi ra, có khi nhao quấn vào chân của người mẹ cũng mặc. Chính Semmelweis ra đời trong trường hợp như vậy.

Hồi đó, không có nhà hộ sinh, và y sĩ phải tới nhà mỗi sản phụ. Ít năm, hoàng hậu Marie Thérèse cho lập một khu hộ sinh trong Đại dưỡng đường Vienne. Khu này có một phòng giải phẫu. Mới đầu người ta dùng hình nộm để chỉ cơ thể sản phụ cho sinh viên ; rồi sau mới được phép mổ xẻ. Ngày nào Semmelweis và bạn học cũng dự những buổi giải phẫu. Vì thây ma rất nhiều. Giáo sư mổ bụng một thử thi, lấy xác một hài nhi đặt ở bụng tử thi đó, rồi trùm khăn lên kín từ trên xuống dưới. Sinh viên luồn tay dưới tắm khăn kéo thây hài nhi ra, tất nhiên là không phải qua vết mổ ở bụng. Xong giờ, sinh viên rửa tay qua loa trong một thùng nước rồi sang phòng sản phụ để coi mạch, đỡ đẻ. Có khi vội quá họ chẳng thèm rửa , cứ để máu mủ đầy tây, chỉ vẫy vẫy vài cái, hoặc chùi đại vào áo ngoài vào túi quần. Phòng giải phẫu hôi thối không thể tưởng tược được ; từ bàn ghế, tới khăn, nệm, dụng cụ cũng không sạch gì hơn.

Bác sĩ Klein giám đốc khu hộ sinh. Hoàng hậu lập ra khu đó vì nhân đạo, cốt để thu nhận, giúp đỡ những đàn bà chữa hoang, hoặc nghèo khó và nuôi nấng những trẻ vô thừa nhận. Cho nên bà ra lệnh rằng bất kỳ đàn bà nào xin vào nằm cũng được, không cần phải khai tên tuổi của mình và của chồng, và một khi vào nằm đó thì chồng con , thân thích cũng không được vào phá rối. Sở dĩ có nội qui đó là do tình trạn xã hội. Không hiểu tại sao mà chính phủ Áo lại cấm những người mù chữ làm lễ cưới. Dân lo kiếm ăn chưa xong, thì giờ đâu đi học, cho nên non nữa thiếu nhi ra đời đều là những đứa con hoang ; cũng có một số trẻ hoang là con của những ông lớn bà lớn. Như vậy thì tất nhiên phải lập một khu để chứa hạng đó.

Khu hộ sinh ở Vienne gòm ba tiểu khu.

Tiểu khu thứ nhất do Klein chỉ huy, có các sinh viên phụ tá. Ông ta năm mươi hai tuổi , dốt, không có cao vọng gì cả, chỉ mong cố bám chặt lấy địa vị, nhờ chính sách luồn cúi, gây bè đảng, triệt để tuân lệnh bề trên, không dám làm mất lòng cụ lớn này, cụ lớn khác, nên chăm chú vào việc báo cáo láo, sửa đổi sự kiện và con số sao cho khỏi bị rầy. Chẳng hạn số người chết vì một bệnh dịch nào tăng lên thì ông ta rút xuống, cho là họ chết vì những bệnh khác, rồi khoe với cấp trên rằng nhân viên của ông đã tận tâm, nhất là phương thuốc của ông đã hiệu nghiệm. Tư cách của ông ra sao, chúng ta đã rõ khi ông đuổi Skoda vì bác sĩ này dám dùng ống thính chấn của một người Pháp chế tạo. Mỗi lần đi thăm bệnh, ông ta chỉ chú trọng khám xem giường kê có ngay hàng không. Ông cầm cây thước đo, hễ sai một phân là quát tháo ầm ĩ lên. Còn bệnh nhân thì ông chỉ ngó qua, gật gật rồi đi. Quan niệm của ông về y sĩ rất kỳ quặc : chỉ cần đoán đúng bệnh là giỏi rồi, còn vấn đề chữa không quan trọng, con bệnh sống hay chết không cần biết.

Tiểu khu thứ nhì và thứ ba do bác sĩ Bartch chỉ huy và các cô đỡ phụ tá. Bartch hiền lành, hơi nhút nhát, học tầm thường không có tài gì cả.

Tiểu khu thứ nhất và thứ nhì thu nhận những người nghèo, chứa được ba trăm rưởi phòng kê trong những phòng rộng mênh mong. Một khi đã vô đó nằm thì được luật pháp che chở : Công an cũng không được bắt bớ tra xét tên tuổi sản phụ, dù có lệnh của triều đình.

Tiểu khu thứ ba gòm 60 giường dành cho người giàu có, chịu đóng tiền. Có phòng sáu giường, có phòng mười giường. Có lối đi riêng, có cửa riêng để người ngoài khỏi trông thấy. Hầu hết sản phụ đều thuộc nạng quí phái, có ngoại tình ,giả trang, che kín mặt không ai nhận ra được. Họ ghi tên địa chỉ thật trong một miếng giấy, đưa cho y sĩ, y sĩ niêm phong lại trước mặt họ . Họ muốn nằm bao lâu thì nằm, muốn ra lúc nào thì ra. Khi ra người ta trả lại bao thư có địa chỉ và tên tuổi, còn y nguyên. Họ có thể mang theo đứa trẻ hoặc giao lại cho dưỡng đường nuôi. Khi có người chết, người ta mở bao thư ra, coi địa chỉ báo cho thân quyến biết, nếu trong thư có dặn như vậy, bằng không thì thôi.

Mà họ chết rất nhiều. Trung bình là chết một phần ba. Tình trạng đó chung cả châu Âu . Có năm Dưỡng đường Hotel Dieu ở Ba Lê chết già nửa số sản phụ. Bốn năm liền, nhà hộ sinh ở Léna sản phụ chết hết ráo, không một người nào sống sót… Trẻ em cũng vậy. Đẻ ra ít ngày là chết, chết tới 8 phần 10.

Có khi cả chục bệnh nhân nằm chung một giường : những sản phụ mới sanh nằm hấp hối hoặc những thây ma lạnh ngắt, mà hai mươi bốn giờ sau người ta mới chịu khiêng xuống nhà xác. Thật kinh khủng !

Ở Đại Dưỡng đường Vienne, tiểu khu hộ sinh thứ nhất nổi tiếng là chết nhiều nhất. Một hôm Semmelweis mục kích một cảnh thương tâm. Một bà mẹ đã gần tới ngày sanh xin vô nằm. Khi người nữ khán hộ mở cửa phòng, chỉ số giường cho bà ta trùn lại, không đi nữa, hoảng hốt ngó cô khán hộ, rồi ngó Semmelweis. Bỗng có tiếng chuông leng keng ở cuối dãy, bà ta ngã quỵ xuống mặt xám ngắt .

Cô điều dưỡng nắm tay, kéo lên, an ủi :

- Không sao đâu mà !

Bà ta đứng dậy, run lật bật, mắt ngó Semmelweis trân trân, thở hổn hển, mồ hôi nhễ nhại. Vụt một cái bà ta quỳ xuống, lết tới phía Semmelweis, chắp tay năn nỉ :

- Bâm bác sĩ, xin bác sĩ thương tôi. Tội nghiệp tôi lắm.Trời
phật phù hộ bác sĩ…Xin bác sĩ cho tôi… đẻ ở ngoài
đường.

Semmelweis cảm động quá gương mặt bà đó hao hao giống gương mặt thân mẫu của chàng chưa biết nói sao thì cô khán hộ đã la lên :

- Đi, vô đây, vô lập tức ! Thế là cái nghĩa gì hả ?

Bà mẹ lại năn nỉ nữa :

- Tội nghiệp tôi , bác sĩ. Xin ngài cho tôi ra.

Cuối phòng có tiếng gào. Rồi một người khac thút thít. Thế rồi cả phòng nhao nhao lên. Người ta bước xuống sàn, lết ra cửa.

- Tôi nghiệp tôi bác sĩ, tôi cắn cỏ lại ngài. Một lần này thôi. Cho tôi đẻ ở ngoài.

- Cho chúng tôi ra, chúng tôi sẽ không đẻ trong này đâu.

Có tiếng thét lên :

- Ở đây thì chúng tôi chết mất, chết hết mất.

- Ra ngoài đường… ra đẻ ngoài đường. Hoặc cho chúng tôi qua tiểu khu nhì.

Bà mẹ tới vẫn chắp tay khóc lóc :

- Lạy bác sĩ, ngài cho tôi ra đẻ ngoài đường, xong rồi tôi xin vô ạ, rồi bác sĩ muốn bảo sao tôi cũng xin nghe.

Cả phòng bao vây chàng, có người nước mắt đầm đìa ôm chặt lấy chân chàng. Họ lạy van, kêu trời, huyên náo cả khu. Các khán hộ ở phòng bên chạy tới, lôi kéo các sản phụ về giường và một lát sau, yên tĩnh trở lại. chỉ còn vang vảng những tiếng nức nở, nghẹn ngào ở cuối dãy.

Semmelweis lảo đảo bước về phòng giải phãu, ngồi bệt xuống một chiếc ghế, úp tay vào mặt khóc. Chàng vẫn biết dân chúng sợ tiểu khu thứ nhất, chàng nhận rằng sự yêu cầu của họ có lý vì những kẻ đẻ rơi ở lề đường , bờ suối rồi vô nằm nhà thương thì không sao, còn hễ đẻ ở nhà thương thì mười chết tới ba, bốn, có khi chết tới bảy, tám , cho nên chàng không thể nhẫn tâm lôi kéo họ về giường được. Nhưng làm một bác sĩ mà trông thấy bệnh nhân sợ mình như sợ hung thần, thì có tủi nhục, đau lòng không chứ ?

Một bạn đồng nghiệp nắm cánh tay chàng, lắc chàng :

- Buồn cho anh thật, anh Ignace. Ông Klein thế nào cũng biết và sẽ rầy anh. Nhưng thôi quên đi, thỉnh thoảng vẫn có những cuộc nổi điên như vậy trong nhà thương.

Semmelweis rán quên đi, vùi đầu vào việc học, ngày nào cũng mổ xẻ một hai thây ma chết vì bệnh sốt sản hậu (fièvre puepérale) vì hết thảy các sản phụ trong nhà thương đều mắc bệnh đó mà qua đời.

Chàng nhất quyết tìm hiểu thật kỹ bệnh đó, đọc hết các sách về nguyên nhân về triệu chứng bệnh sản hậu và các phương chữa. Chàng học thuộc lòng những tác phẩm chính. Nhưng không có tác giả nào đồng ý nhau cả. Người ta kể ra tới hai mươi tám nguyên nhân ; còn phương thuốc thì rất ít mà tuyệt nhiên không công hiệu. Chàng càng học càng hoang mang nghi ngờ, muốn kiếm ra nguyên nhân thứ hai mươi chín.

Một hôm chàng đỡ đẻ cho một thiếu phụ khỏe mạnh, hồng hào. Mẹ tròn con vuông. Đứa nhỏ khóc lớn tiếng và nặng cân. Chàng tận tâm săn sóc, an ủi người mẹ vì chồng bị giam. Qua một ngày rồi nhiệt độ của mẹ bình thường, chàng đã mừng.

Nhưng hôm sau , chàng để ý mắt thiếu phụ sáng quá , má đỏ quá, chàng ngờ ngợ, lấy thủy , thủy đã lên, ít thôi; đếm mạch , mạch bình thường.

- Cứ tịnh dưỡng rồi ít bữa nữa đi đứng được.

Miện nói vậy mà lòng cũng không yên.

Hôm sau nữa, thủy lên dữ, mạch nhanh (120 một phút) mà yếu. Chàng ra toa, cho uống muối Epsom, dặn cô điều dưỡng đừng để cho chị ta bón. Bệnh nhân kêu nhức đầu, đau lưng, có hồi lạnh rung lên, ngủ không được.

Bác sĩ Breit cũng trông nom khu đó với chàng, bảo :

- Chị ta mạnh như trâu, không sao đâu. Thủy lên xuống như vậy là thường.

Buổi chiều hôm đó, bụng thiếu phụ bắt đầu cương lên, ấn vào thấy đau, Semmelweis cho uống thêm 20 giọt nước nha phiến.

Sáng hôm sau, bệnh nhân kêu đau bụng dữ, đau ra lên tới mỏ ác, vẫn chóng mặt, nhứt đầu. Chiều bệnh hơi giảm, tối ngủ được.

Ngày thứ năm, bệnh nhân vui vẻ, nói là bớt nhiều, mạch lớn, đều 100 một phút. Lưỡi hơi xám, nhưng không đống. Yên tâm. Vẫn cho uống muối Epsom và xoa dầu vào bụng.

Thình lình hai giờ chiều, nữ khán hộ hốt hoảng kiếm chàng. Bệnh nhạn rên la vì đau bụng dữ dội . Nhiệt độ lên. Mửa. Lưỡi đóng. Mạch 160. Đúng triệu chứng sốt sản hậu.

Tối, mạch yếu hơn, sốt tăng, nhứt lưng, vai, ngực. Sáng ngày thứ sáu. Bệnh nhân hổn hển hỏi :

- Thưa bác sĩ, tôi sống được không ? Tôi có thể thấy mặt chồng con tôi được không ?

- Đừng nghĩ bậy. Không sao đâu , tôi trị sẽ hết.

Lưỡi khô, môi nứt. Mạch chạy đã loạn, đếm không được. Nàng nói lảm nhảm :

- Ô đẹp quá, nó bay , nó lượn kìa. Kính chào bác sĩ... A cái xe của con tôi này… Mình coi kìa...

Semmelweis ở luôn bên cạnh, thỉnh thoảng lại coi mạch. Mạch như trốn lần lần. Thiếu phụ tắt thở. Nước da nàng mấy hôm trước hồng hào, bây giờ đã nhợt nhạt.

Hai bữa sau, đứa con của nàng chết theo , cũng do cái bệnh sốt của mẹ. Hôm đứa nhỏ chết, trong phòng có năm người nữa chết, và mười một người đương ngoắc ngoải.

Run rẩy, chàng gõ cửa phòng bác sĩ Klein. Klein ngạc nhiên, ngước mắt lên hỏi :

- Có chuyện gì vậy ? Gấp không ?

- Thưa ông Giám đốc, chúng tôi phải làm cái gì mới được. Không thể kéo dài như vậy !

- Bình tĩnh lại đi nào .

- Thưa , vẫn bệnh sốt ấy. Bệnh sốt sản hậu tai hại ấy ! Chết hết người này tới người khác. Mỗi ngày chết một nhiều . Phải làm sao chứ ? Phải kiếm cách trị cho đươc cái bệnh đó.

- Bác sĩ lầm rồi, lầm lớn rồi. Này, tôi hỏi bác sĩ: nguyên nhân bệnh đó ở đâu.

- Thưa ông Giám đốc tất cả các nguyên nhân ư ? Nhiều lắm mà không biết nguyên nhân nào đúng. Người ta bảo tại sữa lúc đó lên nên hành sản phụ như vậy.

- Phải.

- Có người lại bảo tại khí độc.

- Phải.

- Có người lại cho bệnh sốt đó do bao tử và gan, hoặt do ruột. Một thuyết nữa đổ lỗi cho đàn bà không biết kiên cử khi có thai. Có kẻ lại bảo tại bị lạnh, tại thời tiết, tại cảm xúc...

- Thôi, đủ rồi. Sách thuốc của Lucas Bauer bảo là tại sữa lên, và tôi đã dạy như vậy. Ta tin thuyết đó. Còn phương thuốc ?

- Thưa , ta chưa có phương nào hiệu nhiệm ạ.

- Rất đúng.

- Từ nay, bác sĩ nhớ kỹ, bệnh sốt sản hậu là tại sữa lên, mà loài người chưa tìm được phương trị. Mà sau này, loài người cũng không thể nào tìm được phương trị. Nhớ rồi chứ ? Thế thì chúng ta đành vậy.

- Nhưng thưa ông Giám đốc, họ chết hoài, chết như rạ...

- A, nếu bác sĩ ngại thấy họ chết thì có thể lựa một nghề khác. Tôi đã dặn bác sĩ rồi mà: có muốn lại hỏi tôi đều gì thì đợi lúc từ 1 giờ đến 3 giờ rưỡi; mà bây giờ -ông ta cúi xuống ngó đồng hồ - mười một giờ mười.

- Tôi xin lỗi Giám đốc.

- Lần này thì tôi bỏ qua cho. Từ trước tới nay, bác sĩ tỏ vẻ siêng năng, hoạt động... Thôi về phòng đi. Nhân tiện tôi cho bác sĩ hay một điều: Khi lập ra khu hộ sinh này. Hoàng Thượng có ra lệnh.

“Cứ theo đúng đường lối cũ, vì cái gì cũng đã được thí nghiệm là tốt rồi. Tổ tiên ta đã cho là tốt, thì tại sao chúng ta lại không cho là tốt ? Đừng tin những ý mới. Trẫm không cần dùng những nhà bác học. Trẫm chỉ cần bề tôi trung tín. Kẻ nào muốn thờ trẫm thì phải theo lệnh trẫm. Kẻ nào không theo lệnh trẫm mà óc đầy ý mới, thì qui điền viên đi. Nếu họ không tự xin về thì trẫm sẽ cho người đuổi họ về “.

Sao hiểu chưa, bác sĩ Semmelweis ?

- Dạ.

- Thôi, bác sĩ đi ra.

Rồi Klein cúi xuống độc tiếp bản báo cáo, cộng lại số sản phụ chết vì sốt sản hậu : tháng trước chỉ có 21%; tháng này có tăng lên nhiều thật, nhưng có tháng xuống. Rút cục tới cuối năm thi đâu cũng vào đó.

Trong lúc ấy, Semmelweis tiến về phòng giải phẫu, uất hận trào lên tới họng. Tương lai chàng ra sao, ta đã thấy được từ phút đó.

Ta nên nhớ thời ấy dân chúng châu Âu đương xao xuyến vì những tư tưởng cách mạng. Người già còn nhớ cuộc cách mạng 1789 ở Pháp, người trẻ thì đã được thấy cuộc cách mạng 1830, mà năm Semmelweis tập sự ở khu hộ sinh là năm 1845, trước cuộc cách mạng 1848 có ba năm. Cho nên các vua chúa châu Âu rất sợ những tư tưởng mới, bất kỳ trong phạm vi hoạc động nào. Không tuân lện thì khó yên, mà nếu tuân lệnh Klein thì làm sao tránh được tội với lương tâm của mình với hàng ngàn sản phụ và hàng ngàn hài nhi mà tính mệnh giao phó cả trong tay mình ?

Semmelweis nắm chặt tay lại nghiến răng :

- Không thể như vậy được ! Ta chịu làm một tên sát nhân sao ? Mà cái khu hộ sinh này thành một cái lò sát sao ? Nhất định phải tìm cách trị bệnh sốt sản hậu.

Một hôm chàng nhớ ra rằng từ trước tới nay, tiểu khu II và III năm nào số người chết cũng chỉ bằng phần ba số người chết ở tiểu khu I. Thấy lóe lên một ánh sáng, chàng vội vàng lại nhà bác sĩ Bartsch để hỏi :
Bartsch đã sửa soạn đi ngủ , tỏ vẻ ngạc nhiên :
-Có gì gấp vậy ? Để đến mai được không ?

- Không, quan trọng lắm . Đây, xin ông coi , tôi đã ghi lại đây, từ năm 1841, ở tiểu khu của tôi có 1989 sản phụ chết, còn ở tiểu khu sản phụ của ông chỉ có 691 sản phụ chết.
Tôi biết rồi. Từ xưa vẫn vậy. Tôi không hiểu tại sao . Chúng tôi săn sóc sản phụ cũng y như bên ông, không khác gì cả. Thật là bí mật... Có lần tôi đã nghi đến điều này : Ở bên tôi chỉ có cô đỡ giúp việc, chứ không có sinh viên như ông. Đàn ông thì bao giờ cũng mạnh tay, tay họ lớn. Có lẽ tại vậy chăng ? Tôi không dám chắc. Nhưng ông đừng tuyên bố với một ai nhé ? Sợ mất lòng người khác.

Semmelweis ra về, bất mãn về lời giải đó. Tại sao bên đó họ chết ít vậy ? Cùng chung một mái nhà, cùng một lối trị... À, hay là tại sản phụ sợ ? Tiểu khu II ở cuối dãy, khi sắp có người chết, thì vị mục sư đi ngang qua hàng lang tiểu khu I rồi mới tới tiểu khu II và vừa đi vừa rung chuông. Có lẽ vậy... Chàng nhớ về mặt kinh khủng của bệnh nhân mỗi khi nghe tiếng chuông leng keng. Mà mỗi ngày phải nghe 5,6 lần, có khi 10 lần 20 mươi lần. Đúng rồi ! Họ sợ nên dễ chết.

Sáng hôm sau chàng để ý ngóng vị mục sư, vừa thấy bóng ở xa đã chạy lại, thưa.

- Tôi muốn xin Cha một điều.

-Bác sĩ cứ nói.

- Thưa cha, có cần phải rung chuông như vậy không ạ ?

- Nghi thúc từ xưa vẫn vậy.

- Có nhất định phải theo nghi thức đó không ?

- Tại sao lại bỏ đi , bác sĩ ?

- Thưa cha , tôi nhận thấy sản phụ nghe tiếng chuông là kinh khủng, nhắm mắt lại, có kẻ run lên. Mà tôi ngờ rằng vì họ sợ quá, nên họ chết ở tiểu khu này nhiều như vậy. Nên tôi yêu cầu cha vì lòng nhân, đừng rung chuông nữa, cứ lẳng lặng đi, thưa , được không ạ ?

Suy nghĩ một chút, mục sư đáp :

-Nếu bác sĩ cho rằng có lợi, thì tôi cũng chiều ý.

- Đa tạ Cha.

Hay tin đó, Klein gọi Semmelweis vào phòng để rầy. Chàng hăng hái giảng giải. Klein ngắt lời :

- Tôi đã bảo thầy rằng bệnh sốt sản hậu do sữa lên, và vô phương trị kia mà. Tôi cảnh cáo lần này là lần thứ nhì.

Nhưng Klein quên không ra lện cho mục sư cứ rung chuông như trước, thành thử thí nghiệm của Semmelweis vẫn tiếp tục. Tới cuối tháng, kết qủa vẫn như cũ, có phần tệ hơn. Không , không phải là họ sợ tiếng chuông. Nhưng lạ quá, họ chết nhiều là vậy, ít nhất cũng 30% mà sao thông cáo của Dưỡng đường chỉ ghi có 3,22 phần trăm. Thì ra, Klein đã sửa con số, để nhà cầm quyền không phải ủy ban lại điều tra .





Mặc dầu vậy, Klein cũng chỉ giấu nhẹm được một thời gian thôi, vì số người chết nhiều quá, đồn tới tai các cụ lớn, các cụ sợ mang tiếng, phải cho mở một cuộc điều tra lấy lệ.

Ta còn lạ gi cái lối điều tra để bịch miệng dân chúng đó . Ủy ban điều tra không có Skoda, Rokitansky, cũng không có cả Semmelweis mà chỉ gồm một bọn bồ bịch của Klein, chẳng biết chút gì về bệnh sốt sản hậu cả. Họ đi một lượt qua các tiểu khu rồi vào phòng giấy của Klein uống rượu, hút thuốc, nghe Klein giảng giải. Khi thảo bản phúc trình, họ chép đúng của Klein, tuyên bố rằng tiểu khu I chết nhiều hơn tiểu khu II vì các sinh viên không nhẹ tay đỡ đẻ như các cô đỡ ở tiểu khu II. Họ đổ lỗi cho các sinh viên ngoại quốc. Klein lại bình chân như vậy, mà các sản phụ thì vẫn chết oan vì sau khi 22 sinh viên ngoại quốc đi rồi, bệnh dịch giảm được một chút rồi lại hoành hành như cũ.


Hết niên khoá đó, Semmelweis đậu bằng cấp giải phẫu, nhưng năm sau mới được thăng chức đệ nhất phụ tá ở tiểu khu I , dưới quyền trực tiếp của Klein. Lúc này trách nhiệm hoàn toàn về mình rồi, chàng càng thấy rõ bổn phận là phải trị được bệnh đó.

Thật lạ lùng ! Gọi là bệnh sản hậu mà sao có những phụ nữ không sinh sản mà cũng mắc ? Cả con nít cũng mắc ? Có khi cả đàn ông cũng mắc nữa ! Như vậy thì đâu phải tại sữa lên như Klein đã nói ? Mà cũng không phải tại các sinh viên làm mạnh tay quá, thực oan uổng cho họ.

Chàng đọc một lần nữa hết những thuyết về nguyên nhân của bệnh, vẫn không thỏa mãn, và chàng ngờ rằng các lý thuyết gia đều lầm triệu chứng với nguyên nhân, chảng hạn thấy bụng bệnh nhân sưng lên thì cho rằng vì bao tử và mật sưng mà sinh ra sốt sản hậu, thấy trong huyết có nhiều chất độc thì bảo tại huyết hư mà sinh ra sốt sản hậu...

Semmelweis tìm đọc cả những sách Anh viết về bệnh đó nữa. Thời ấy ở Anh , số người chết vì bệnh sốt sản hậu tương đối ít hơn các nước khác và một số y sĩ Anh đã gần đoán được nguyên nhân của bệnh. Chẳng hạn Alexander Gordon năm 1795 đã viết đại ý rằng :

“Tôi có chứng cớ chắc chắn rằng nguyên nhân của bệnh là do lây mà bị nhiễm độc. Khi các y sĩ , cô đỡ và nữ điều dưỡng săn sóc cho những người bệnh, họ truyền một “không khí lây bệnh” cho những người mạnh . “

Và Gordon khuyên phải đốt hết quần áo, mền nệm của bệnh nhân, còn những người săn sóc bệnh nhân thì phải tắm rửa kỹ và thay quần áo trước khi thăm một con bệnh khác.

Năm 829, một y sĩ khác, Robert Collins, dùng những thuốc sát trùng để tẩy uế phòng của bệnh nhân còn quần áo của họ thì bỏ vào một lò không khí nóng tới 120 – 130 độ nhờ vậy mà ông chặn được bệnh sốt sản hậu trong dưỡng đường Dublin.

Vậy các y sĩ Anh đã gần tìm ra được cách trị nhưng vẫn chưa biết nguyên nhân của bệnh. Những tiếng “không khí lây bệnh” trừu tượng quá, không giảng được gì cả. Bảo là do “không khí lây bệnh” thì ở tiểu khi II , mỗi khi có người mắc bệnh, sao không lây hết phòng, lây nhiều như ở tiểu khu I ? Semmelweis rất thắc mắc về hiện tượng đó. Chàng tự hỏi hoài :”Tiểu khu II bao giờ cũng chết ít hơn tiểu khu I là tại sao ?”

Rồi chàng kê ra hết những điểm khác nhau của hai tiểu khu để loại từng điểm một và rán tìm xem điểm nào la nguyên nhân của hiện tượng.

Không phải là sản phụ I nghe tiếng chuông của mục sư rồi sợ mà phát bệnh, thế thì tại cái gì ? Các phòng có khác hướng nhau không ? Chất vôi và các thứ gỗ để xây cất có khác nhau không ? Hay tại các tòa nhà ở chung quanh tiểu khu II cản hơi độc ? Vô lý. Càng suy nghĩ , chàng càng rối trí, hoang mang.

Bỗng một hôm chàng tìm ra một dị điểm : ở tiểu khu I khi đỡ đẻ, người ta cho sản phụ nằm ngửa, còn tại tiểu khu II người ta cho nằm nghiêng. Hay là tại vật chăng? Thử thí nghiệm xem. Chàng ra lệnh cho các sinh viên và các cô đỡ làm theo như tiểu khu I. Và chàng phải ngày đêm giám sát cho họ thi hành đúng chỉ thị, vì nếu chàng quay lưng đi là họ lại làm theo lối cũ.

Nhưng rồi cũng chẳng có kết quả gì cả ; chàng phải bỏ lệnh đó, tìm một giả thuyết khác. Chàng không nản lòng vì biết rằng càng loại được nhiều dị điểm thì lại càng tới mục đích.

Chàng bàn với bác sĩ Skoda chi điều tra xem số sản phụ sanh ở lề đường, ở bờ suối chết là bao nhiêu để làm thống kê. Klein phản đối kịch liệt, vận động với viên thượng thư bộ Quốc gia giáo dục cấm ngặt cuộc điều tra đó. Có kẻ hỏi ông :”Tại sao ở tiểu khu II chết ít hơn tiểu khu I “ thì ông chỉ đáp :
- Chết cũng như nhau. Khi nào tiểu khu I chết nhiều hơn thì tất có những lý do chính đáng.

Semmelweis bị Klein ghét, ít tháng sau phải giáng xuống làm phụ tá thứ nhì. Lại nhằm lúc thân phụ chàng chết. Chàng chán nản xin nghỉ về chơi quê nhà ít lâu, rồi qua năm 1847 đi Venise nửa tháng. Khi trở về Vienne thì hay tin một đồng nghiệp của chàng tên là Kolletschka mới từ trần.

Kolletschka là một bác sĩ nhũn nhặn, tận tâm, hiền lành, mới 43 tuổi, mà được toàn thể học trò và bạn bè kính mến. Trong một giờ giải phẫu, một sinh viên thực hành vụng về. Ông vội vàng thò tay ra để ngăn lại, Không dè lưỡi dao của sinh viên đưa mạnh quá, chạm vào đầu ngón tay của ông : vết thương rất nhẹ, chỉ chảy vài giọt máu. Ông vẫn tiếp tục giảng bài. Hôm sau thấy ngây ngất. Bệnh mỗi ngày một tăng, được bảy bữa thì chết. Bị nhiễm độc của tử thi.

Semmelweis làm việc trở lại các bạn thân của chàng đã vận động cho chàng giữ chức cũ : đệ nhất phụ tá – nhưng không vui vì cái tang đó và vì trong óc chàng lúc nào cũng lởn vởn những câu hỏi ; “Tại sao tiểu khu II chết ít gấp ba tiểu khu I ? Tại sao có tháng tiểu khu I chết gấp 10 tiểu khu II ? Những tiếu phụ khỏe mạnh, hồng hào, mà đẻ xong ít ngày là sốt rồi chết từng loạt là tại sao ?”

Một đêm , không ngủ được, chàng đi thăm mộ Kolletschka, đột nhiên nảy ra ý coi hồ sơ về cái chết của bạn. Hồ sơ ghi :

“Hệ thống lâm ba sưng rất nặng ở phần trên.
Tĩnh mạch cũng sưng.
Phổi sưng
Tim sưng
Bụng sưng
Màng óc sưng.

Tất cả những bộ phận đó đều có mũ máu sữa, rất hôi thối. Mắt bên trái cũng vậy “.

Đủ hết , đủ hết những triệu chứng của bệnh sốt sản hậu. Một ánh sáng rực rỡ lóe ra trong óc Semmelweis. Chàng đọc đi đọc lại hồ sơ, nhớ lại một thi thể một sản phụ chết vì sốt sản hậu mà chàng mới mổ hồi sáng. Đúng, chỉ khác mỗi một điều là Kolletschka không có tử cung, nếu có thì tất tử cung cũng phải sưng. Chàng lại nghĩ tới những hài nhi sanh ra được năm sáu ngày rồi chết vì sốt . Thi thể của chúng mổ ra, cũng như y của mẹ chúng, y như của Kolleschka. Tất nhiên phải cùng do một nguyên nhân. Chàng tìm thấy nguyên nhân đó rồi : nhiễm độc tử thi. Kolleschka bị nhiễm độc của tử thi ở lưỡi dao, những chất đó vào máu rồi phá phách cơ thể. Các sản phụ bị nhiễm độc của tử thi do những bàn tay sinh viên va y sĩ đem lại trong khi đỡ đẻ cho họ. Chàng rùng mình. Các hài nhi bị nhiễm độc tử thi “(1)- Ngày nay người ta biết rằng bệnh sốt sản hậu do những tỏa cầu khuẩn (Streptocoque) sinh ra . Chúng nảy nở rất mau trong những da thịt thối nát, hoặc làm mủ; hễ chúng vô được cơ thể, chẳng hạn do một vết thương ở ngoài da, thì gây ra bệnh sốt, mê sản, sưng màng óc, sưng phổi, sưng ruột v.v... Rất nguy cho tánh mạng.” Cũng vì những bàn tay sát nhân đó săn sóc. Những bàn tay nhơ nhớp mủ và máu mà khám xét cơ thể những kẻ khỏe mạnh. Chàng đã giết biết bao mạng người ? Các bạn đồng nghiệp, các sinh viên trong Đại dưỡng đường Vienne này đã giết mấy vạn, mất ức người rồi? Ở khắp châu Âu người ta đã giết mấy chục triệu người rồi từ khi đặt ra cái giãi phẫu tử thi ? Nhất là cái tội của chàng không thể tha thứ được. Chàng đã giết nhiều sản phụ hơn các bạn đồng nghiệp vì đã giãi phẫu nhiều hơn họ, do đó truyền bệnh ra nhiều hơn họ. Ừ, rất đúng. Bây giời thì thấy tỏ như ban ngày; tiểu khu II chết vì do các cô đỡ săn sóc mà các cô này không được giãi phẫu tử thi, tay không dính độc tử thi. Mà các sản phụ sanh ở ngoài rồi mới vô nằm dưỡng đường, sở dĩ ít bị bệnh sốt sản hậu cũng là họ ít bị các sinh viên khám bệnh . Rồi chàng sung sướng nhảy nhót vì đã kiếm được một phương cứu đời. Rất giản dị : Chỉ cần rửa tay thật kỹ trước khi khám bệnh là trị được chứng sốt sản hậu. Chàng lại ngay bàn viết, ghi ý tưởng của chàng lên giấy. Năm đó là năm 1847,chàng 29 tuổi.

Mới hừng sáng hôm sau, Semmelweis đã tới nhà thương, vẻ mặt hớn hở. Chàng muốn chạy khắp các phòng, lay các sản phụ, hô lớn lên : “Từ nay các bà yên tâm. Không còn sốt sản phụ nữa. Hết. Hết hẳn”.


Khi các sinh viên tới đủ, chàng nhóm họ lại, cảm động quá, không biết mở đầu ra sao. Mắt chàng rưng rưng. Đột nhiên chàng nói :

-Chúng ta sẽ trị được chứng sốt sản hậu. Tôi đã kiếm được cách. Các thầy biết đấy chứ, bác sĩ Kolletschka chết vì nghiễm độc tử thi. Mà triệu chứng của ông y như triệu chứng sốt sản hậu. Tôi đã đọc kỹ hồ sơ. Chính chúng ta là kẻ sát nhân. Từ nay chúng ta phải rửa tay cho sạch.

Mọi người ngơ ngác, chẳng hiểu gì cả, tỏ vẻ lạnh lùng :

- Các thầy nghe kỹ chưa ? Từ nay, các thầy , các cô và tôi, bất kỳ ai trong tiểu khu này cũng phải rửa tay kỹ trước khi khám bệnh.

- Tại sao vậy bác sĩ ?
- Tại tay chúng ta dơ, dính độc tử thi rồi truyền độc đó vô cơ thể sản phụ, cho nên chúng ta phải rửa tay cho hết những độc đó đi . Nào, bây giờ chúng ta đi rửa tay.

Có kẻ cười khúc khích. Có kẻ bĩu môi, nhún vai. Nhưng rồi người ta cũng đi rửa tay.

- Các thầy đưa tay tôi khám.

A, thế này thì quá lố rồi. Người ta là sinh viên, chớ đâu phải là con nít nữa mà khám tay có sạch không.

- Xinh lỗi bác sĩ, thuyết của bác sĩ có chắc đúng không đã ? Hay bác sĩ muốn làm nhục chúng tôi ? Chúng tôi đâu phải là em nhỏ ?

Semmelweis nổi giận la :

- Các thầy còn nghi ngờ hả ? Thì cứ theo lời tôi xem có trị được bệnh sốt sản hậu không ? Rửa tay mà làm nhục ư ? Vậy các thầy muốn tiếp tục giết người à ? Tôi chỉ đòi có một điều rất dễ là rửa tay để cứu hàng vạn hàng ức nhân mạng, mà các thầy không chịu nghe. Làm biếng ! Cái đó mới là nhục ! Tôi có trách nhiệm bão vệ sinh mạnh của sản phụ và hài nhi trong tiểu khu này. Nếu các thầy không muốn tuân lệnh tôi thì các thầy đi ra . Còn như muốn ở lại đây, thì nhất định phải rửa tay !

Trong y học, một kỷ nguyên mới xuất hiện: kỷ nguyên phòng độc. Mà cuộc đời gian truân mới bắt đầu, một phần vì buổi sáng hôm đó ông đã vụng về, nóng nảy quá, làm mất cảm tình của những người giúp việc ông và những người này sẽ phá công việc của ông.

Sáng hôm sau bác sĩ Klein vô khám phòng. Semmelweis chạy ra ngăn ngay ở cửa phòng, chỉ thau nước. Klein ngạc nhiên , hỏi :

- Để làm gì vậy ?

- Thưa ông Giám đốc, để ông rửa tay.

- Bác sĩ điên ư ?

- Thưa ông Giám đốc , tôi đã tìm ra được nguyên nhân bệnh sốt sản hậu. Cách trị rất giản dị : chỉ cần rửa tay thôi.

- Tôi đã bảo có thay đổi thủ tục nào thì phải xin phép tôi mà.

- Thưa ông giám đốc, tôi đã gởi tời phúc bẩm lên ông rồi ạ .

- Nhưng tôi chưa cho phép mà sao đã tự nhiên thi hành ? Ai lãnh trách nhiệm ở Dưỡng đường này? Thầy hay tôi ?

- Thưa ông Giám đốc , tôi nhất định không để ngài khám bệnh nhân nếu ngài không chịu rửa tay, tôi làm vậy không phải vì tôi đâu, mà vì sanh mạng của sản phụ, của hài nhi.

Klein tái mặt đi, nhưng rồi cũng cúi xuống rửa tay.

- Xin ngày rửa thật kỹ cho.

Chàng lại vụng về một lần nửa, gây oán với Klein.

Kết quả là số chết giảm trông thấy. Hai tuần lễ sau, Semmelweis lại chơi Rokitansky và Skoda. Hai bác sĩ này khuyến khích chàng, nhưng bảo phải tiếp tục thí nghiệm lâu nữa, mới nửa tháng chưa thể kết luận được .

Tới cuối tháng 5, năm 1847, số tử ở tiểu khu I hạ từ 18,26% tới 12,24% Semmelweis vui mùng, nhưng chưa mãn nguyện, nghĩ rằng xà bông và nước lạnh chưa đủ trừ độc, nhớ lại bài học về chất Chlore mà giao sư cũ của chàng đã cho là chất mạnh nhất để trừ bệnh truyền nhiễm và mọi hơi độc. Chàng bèn xin nước Chlorina, rồi bắt các sinh viên , các cô đỡ, rửa tay thật kỹ bằng xà bông, xong lại rửa lần nửa bằng nước Chlorina. Chàng gí mũi vào sát bàn tay họ, hít xem còn mùi hôi thối của tử thi không, coi từng móng tay một xem còn dính chút dơ nào trong kẽ không, luôn luôn nhắc họ.

- Nhớ rửa tay hai lần trước khi đi kham bệnh.

Kết quả lần này không còn nghi ngờ gì nữa. Cuối tháng sau, số người chết ở tiểu khu I hạ từ 12, 24% xuống 2,38%. Độc giả mừng cho chàng thành công, mà phương pháp của chàng được truyền bá ngay khắp châu Âu ?Nhưng tôi đã nói làm một việc thiện, đâu phải là dễ như vậy? Nếu dễ, thì hôm nay tôi đã không chép lại truyện này.

Trong lịch sữ y học chưa có một phát kiến nào lớn mà được người đương thời chấp nhận ngay ; luôn luôn có những người nghi ngờ, chỉ trích. Như vậy có lợi là tránh được những giả thuyết không vững, nhưng cũng có hại là nhiều nhân mạng bị hy sinh quá.

Thời nào cũng có một hạng người chỉ biết theo đuổi mỗi mục đích là cầu cạnh cho được địa vị, và một khi được thì cố bám lấy nó, càng bất tài lại càng bám chặt, đến nỗi có mắt cũng như đui, không trông thấy sự thực, hoặc có thấy thì tìm cách che mặt người trên, dù hành động đó làm hại hàng vạn hàng ức nhân mạng cũng mặc. Nhưng kẻ đó được sống sang trọng trên xương máu đồng bào, cho tới khi chết, nhờ khéo luồn cúi, nắng chiều nào che chiều ấy; một số ít bị “ hạ bế “, nhưng khi lui về vườn họ vẫn ung dung, sung sướng với vợ con ở nước ngoài hay ở ngay trong nước, vì có ai bắt họ chịu trách nhiệm về hành động của họ đâu ? Vấn đề trách nhiệm là vấn đề quan trọng số một của nhân loại. Không giải quyết được nó, hễ còn những kẻ có thể làm hại cả triệu người khác, thì nhân loại không thể nào có hạnh phúc được, không thể gọi là văn minh được. Phải đào tạo một hạng người có tài, có đức – liêm khiết, chính đại, sáng suốt và nhân từ - phải giao cho họ đủ quyền hành kiểm soát hành động của những người có thể làm hại dân được, thì nhân loại mới đỡ khổ. Nhưng người ta chỉ đào tạo được những thạc sĩ, những nhà bác học, chứ có trường nào đào tạo được con người có đức. Cho nên những kẻ như Klein nhan nhản ở khắp nơi, kéo bè kéo đảng để làm hại đồng bào.

Tại Dưỡng đường Vienne, hồi đó đã chia ra hai phe : phe bảo thủ - đúng hơn là phe bợ đỡ - phe Klein mà chủ trương củng có điạ vị. Phe đối lập là phe Skoda - gồm Rokitansky, Hebra, chủ bút một tạp y học, và Semmelweis – có óc cấp tiến, muốn cải thiện phương pháp chẩn mạch, trị bệnh.

Klein thấy kết quả cuả Semmelweis, sợ địa vị của mình lung lay, bắt đầu tấn công với sức kiên nhẫn của một con mọt và tánh nham hiểm của một con cáo. Hắn lại thù Semmelweis đã bắt hắn phải rửa tay, nên ra lệnh cấm dùng nước Chlorina, lấy lẽ rằng đắt tiền quá, quỹ sẽ thâm hụt. Semmelweis phải tra cứu những sách hóa học, chế tạo một thứ thuốc khử độc rất rẻ tiền, nước vôi pha với cơ lo (chaux chlorurée). Kết quả rất khả quan. Tháng bảy, số người chết chỉ còn có 1,2%.

Nhưng số đó tăng lên một chút : 1,8%, rồi bỗng nhiên tăng vọt lên 5,25% , Semmelweis lo lắng, cố tìm ra nguyên nhân, bắt được tại trận một sinh viên làm biếng, không chịu rửa tay. Ông đuổi ngây ra khỏi nhà thương , rồi suốt ngày đêm kiểm soát từng li từng ti . Số tử lại rớt đi. Rồi lại tăng : trong số 12 bệnh nhân , có 11 chết. Lại điều tra dò xét : tại một con bệnh làm lây qua những con bệnh khác. Như vậy rửa tay trước khi vô phòng khám bệnh cũng chưa đủ ; mà phải rữa tay mỗi lần khám xong một bệnh nhân. Không phải chỉ cái độc của tử thi, mà cả cái độc của người còn sống nhưng mang bệnh cũng đủ sinh ra sốt sản hậu. Ông bèn ra lệnh mỗi lần khám một bệnh nhân phải rửa tay. Kết quả không ngờ : tháng sau không có một người nào chết cả.

Ba bạn thân của ông là Skoda, Rokitansky và Hebra bấy giờ mới hoàn toàn tin, rủ nhau lên báo cáo cho Klein.

Klein lo sợ, lúng túng, nhìn bản thống kê, bảo :

- Tin gì được những con số ? Người ta bắt nó nói gì chẳng được ? Lúc này hết thời bị dịch rồi, chứ có gì đâu ?

Skoda viết một bài tường thuật đăng vô tờ báo của hội y học Vienne . Các sinh viên thân tín của ông và của Semmelweis gởi báo cùng 12 bức thư đi khắp nơi ở trong nước và ngoài nước : qua Anh, lên Na Uy, lại Kiel nơi mà số tử lên tới 75% tại Bá Linh mà cứ ba sản phụ lại có hai người chết, sang Ý, Nga, Hoà Lan, Pháp . Rồi cả bọn đợi...

Một tháng sau mới nhận được một bức thư của bác sĩ Simpson ở Luân Đôn bảo rằng tính cách trừ độc của nước Chaux Chlorurée ở bên Anh người ta vẫn biết từ xưa, mà bệnh sản hậu thì ai cũng biết truyền nhiễm. Semmelweis thất vọng : người ta không độc kỹ bài báo, không nhận thấy chỗ quan trọng là phải rửa tay để khử độc trước khi khám bệnh.

CÒN TIẾP