Chúa Thượng Nguyễn Phúc Lan (1635-1648) có công trong việc đời phủ từ Phước Yên vào Kim Long, lại lập được nhiều võ công hiển hách trong các cuộc chiến tranh với quân Trịnh (ở phía Bắc), với quân Chiêm (ở phía Nam), với giậc Ô - Lan (tức Hòa Lan) ngoài biển Đông. Thời đại ông là một trong những giai đoạn vàng son nhất của các Chúa Nguyễn ở xứ Đàng trong. Thế mà sự nghiệp ấy súyt vỡ tan vì nhan sắc một góa phụ. ..

Nguyễn chúa Sãi (1613-1635) có người con trưỏng là Nguyễn Phúc Kỳ trấn thủ Quảng Nam (1-Các chúa Nguyễn thường cử các kế tử vào làm trấn thủ đất Quảng Nam để tập sự, chuẩn bị nối nghiệp chúa tại Phú Xuân). Kỳ làm rể Cao cơ Tống Phước Thông. Sống với vợ là là Tống Thị, sinh được ba con, bỗng nhiên Kỳ mất (27-7-1631). Trong tâm tư, Phước Thông nuôi hy vọng con rể sẽ nối nghiệp chúa, nào ngờ cái chết đột ngột của Kỳ, nên ông hết sức thất vọng. Ông quyết định đưa cả gia quyến về miền Bắc, riêng nàng Tống Thị không chịu theo cha hồi hương (?).
Lúc thuyền Phước Thông vừa ra đến vùng biển thuộc xứ Đàng ngoài, nàng Tống Thị liền vào theo em chồng là Nguyễn Phúc Lan đang ở ngôi chân chủ tại phủ Kim Long. ..

Tống Thị là một nhan sắc diễm lệ. Nàng sẵn vốn sắc nước hương trời lại thêm thuận đưa tình gợi cảm, ăn nói, cử chỉ quyến rũ, duyên dáng, khôn ngoan. Nàng còn có một phương thuật chinh phục tình yêu đến kỳ lạ. Phương thuật đó nằm trong một xâu chuỗi kết bằng trăm thứ hoa ! Từ xâu chuỗi toát ra một mùi thơm ngây ngất làm cho nhiều kẻ quyền cao chức trọng phải đắm đuối say mê, quên cả đạo nghĩa luân thường, thanh danh, sự nghiệp coi nhẹ tựa lông hồng.

Trông số "nạn nhân" của nàng có Công thượng vương Nguyễn Phúc Lân.
Từ khi gặp chị dâu, tiếp nàng Tống Thị có xâu chuỗi trăm hao (1639, tâm hồn chúa Thượng mê mẩn, ngày đêm tơ tưởng, ăn ngủ không yên. Chúa bèn cho phép Tống Thị ra vào tự do ra vào Vương phủ. .. Lòng sây mê dâng cao qua những lần gặp gỡ, bất chấp cả luân thường đạo lý, luật lệ chốn Vương phủ, em chồng và chị dâu đi vào ái ân hoan lạc bất luận đêm ngày. ..

Góa phụ họ Tống được Chúa sủng ái, quý trọng, tin cậy đến độ nàng muốn nói gì thì nói, làm gì thì làm. Nàng khiến làm gì Chúa cũng nghe theo.
Lên tới đỉnh quyền uy, Tống Thị bắt đầu hành động : nàng xúi Chúa trừng trị những người mình oán ghét, nhất là những cận thần trung nghĩa dám can gián Chúa, những kẻ tỏ ý khinh khi, miệt thị những việc làm dâm ô bất chính và ám muội của nàng.

Đắm mê sắc dục, nghe lời yêu nữ làm nhiều việc sai trái, tính tình chúa Thượng dần dà thay đổi. Từ một người khiêm nhã, nhân hậu chúa Thượng trở thành một hôn quân, một bạo chúa nóng nảy, hiếu sát, đam mê vật dục, xa xỉ. Từ một vị vương chiến hách Chúa trở thành một kẻ hoang dâm vô độ đến bỏ bê quốc sự, coi nhẹ xã tắc sơn hà. Thế là Tống Thị đã tạo được chỗ đứng, đã triệt hạ những người đối lập. Nàng ra tay làm giàu bằng cách nhận hối lộ của những kẻ cúi luồn cầu cạnh. Nàng thẳng tay bóc lột đám dân đen... Chẳng máy chốc nàng trở thành một tay cự phú đứng đầu đám nhà giàu trong toàn cõi. Tiền bạc như nước, vàng ngọc châu báu chất đầy rương hòm, ruộng đất cò bay thẳng cánh.

Nạn nhân nào dám kêu rên, than thở, oán trách thì chỉ có một lời Tống Thị là lập tức bọn nhà quân theo lệnh Chúa bắt giam cầm hoặc đánh đập, hoặc hành hạ đến chết bêu xác giữa chợ hay ven đường.

Số người chết oan ức vì một tay Tống Thị ngày càng nhiều, nhưng mọi lời ta thán đều bị bưng bít bởi những vụ khủng bố. Những lời can gián chẳng những không có hiệu quả mà ngược lại chỉ làm tăng thêm các cơn thịnh nộ lôi đình, rước thêm tai họa cho những bật trung ngôn. Ngay cả Nguyễn Phú Lan, trước giờ lâm chung, Chúa Sãi đã ủy thác giải quyết mọi việc chính sự giúp đỡ thế tử còn trẻ kém lịch duyệt, NguyễnPhước Khê cũng từng có công dẹp bọn phản nghịch...Thế mà giờ đây cũng đành bất lực không khuyên bảo, can gián nổi. Chúa Thượng thì không những để ngoài tai những lời dị nghị, những khuyên bảo... mà còn tiến xa hơn trên đường tội ác. Để chứng tỏ mối tình keo sơn nồng đượm của mình đối với người đẹp, Chúa quyết định xây một lâu đài nguy nga tráng lệ để cùng nhau an hưởng tuổi xế chiều. Cái lâu đài lạc thú mà chúa Thượng định xây đòi hỏi rất nhiều tiền của, nhân công và vật liệu.

Chúa truyền bắt trăm họ phải lên núi lấy đá quý, lên rừng lấy gỗ quý, phải tập trung đủ nhân công và thợ giỏi để thực hiện việc xây cất. Sưu dịch từ đó càng thêm nặng nề, ác liệt. Lại thêm trời hạn hán, mất mùa... dân tình đã đói kém lại càng thêm khổ ải. Tiếng kêu than vang khắp đó đây. Trong vương phủ, những ai còn chút lương tâm đều oán ghét Tống Thị và run sợ cho sự nghiệp của Chúa.

Chưởng cơ Nguyễn Phước Trung - em ruột của Chúa Thượng - vốn có tính nóng nảy, cứn rắn. Ông nui một bày thú dử để mua vui. Thấy Tống Thị quá lộng hành, ông đã gọi đích danh Tống Thị xỉ mắng cùng đe dọa để bà ta dừng tay tội ác. Ông nói : "Đã đến lúc ta phải cho bầy thú của ta nhai xương xé xác con mẹ dâm phụ họ Tống để rửa hờn cho sĩ thú. Có làm được như thế ta mới hả lòng ".

Nghe lời đe dọa của Chưởng Cơ, Tống Thị rất lo sợ ! Vì bà biết rõ tính tình ông : đã nói là làm. Bà tránh mặt ông Chưởng cơ, cố nuốt giận để tìm dịp phục thù.

Tuy vậy lời đe dọa của Chưởng cơ cũng có làm cho y thị chùn lại phần nào, nhưng rồi lại tái diễn : chúa Thượng vẫn chưa bỏ ý định bóc lột lương dân để xây dựng " lạt đài " cùng dâm phụ vui vầy.

Theo gương trung dũng của Chưởng cơ, Nội tán họ Phạm, vốn là người cương trực, tiết khí, đã thẳng vào Vương phủ Kim Long, khấu đầu thi lễ rồi khảng khái tâu bày với Chúa :

- Thân Chúa, xin hãy chém đầu hạ thần, nếu Chúa Thượng không còn nghe những lời trung ngôn ! Kẻ bày toi này không thể sống mà chịu tiếng bất trung bằng lòng nhắm mắt, ngậm tăm trước những chuyện trái ngang có hậu quả đưa tới nhiều nguy cơ cho đại nghiệp !

Thái độ quyết liệt của Nội tán họ Phạm làm chúa Thượng sửng sốt. Chúa đưa tay ra hiệu cho Nội tán cứ việc tâu bày. Phạm Nội tán cất giọng đanh thép :

- Thân Chúa ! Lịch sử xưa nay, điều kiên kỵ nhất trong phép trị quốc là xây đắp cung điện bằng oán hờn của trăm họ, chất chứa kho bằng máu mở của lê dân. Vả lại, phép làm chính trị phải tôn trọng cương thường. Nay chúa Thượng đã vì lòng nịch ái một phụ nhân dâm loạn đến coi nhẹ đạo lý, nhân luân, buông lỏng giềng mối, gây cảnh điêu linh thống khổ cho sĩ thứ lê dân giữa lúc thiên tai hạn hán đang dấy khởi, lan tràn. .. thì nhất định khó tránh khỏi cái họa suy vong : "Thượng bất chính, hạ tắc loạn". Là kẻ bầy tôi, trong hoàn cảnh này, nếu không làm tròn trách nhiệm " tránh thần " để cứu vãn tình thế, thì chỉ còn cái chết mới mong bảo toàn được khí tiết, khỏi phải lỗi đạo ái quốc, trung nhân !

Dứ lời, Phạm Nội tán tuốt gươm khỏi vỏ, sẵn sàn tuẫn tiết trước mặt chúa Thượng. Biết rõ khí tiết của vị trung thần, chúa Thượng vội bước xuống, đến bên Nội tán ân cần phán bảo :

- Xin Phạm Nội tán hãy dằn tăm. Những lời trung nghĩa của ngươi đã thức tỉnh ta rồi !

Ngay sau đó Chúa Thượng hạ lệnh bãi bỏ việc xây cất lâu đài, gấp rút tổ chức công cuộc chẩn tế. .. và bản thân Chúa dần lánh xa Tổng Thị.

Thật may mắn ! Sự nghiệp của Chúa Thượng đã tránh khỏi sự sụp đổ vì nữ sắc. Nhưng tội ác của người đàn bà gian dâm này vẫn chưa được chận đứng, Tổng Thị vẫn tiếp tục tác quái. ..

(Theo Nam triều khai quốc nghiệp diễn chi )